İngiliz ve Fransız savaş gemilerinden oluşan Birleşik Filo gemileri 19 Şubat 1915 tarihinde Çanakkale Boğazı’na ilk saldırıyı gerçekleştirerek Çanakkale Cephesi’ni fiilen açmış bulunurlar. Boğaz’ın giriş tahkimatlarına yapılan ilk saldırıda amaca ulaşılamaz. İkinci saldırı ise hava şartlarından dolayı 25 Şubat’a ertelenir. Bu tarihte savaş gemileri planın ilk aşaması olan Boğaz’ın giriş tahkimatlarını susturma görevini başarırlar. Böylelikle Boğaz’ın girişi savaş gemilerine açılmış olur.
Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı giriş tahkimatlarının düşmesiyle birlikte her iki kıyıdaki tabya ve bataryaları daha da güçlendirmek için ilave toplar yerleştirir ve bataryalar oluşturur. Boğaz’a mayınların döşenme işi de 18 Mart 1915’e kadar son olarak Nusrat mayın gemisinin 8 Mart 1915 günü sabaha karşı Erenköy Koyu’na 26 adet mayın dökmesiyle tamamlanmış olur.
İtilaf Donanma gemileri 18 Mart 1915 günü en güçlü gemileriyle Boğaz’dan içeri girerek bütün şiddetiyle tabya ve bataryalara top mermileri yağdırırlar. Osmanlı padişahlarının Anadolu ve Rumeli kıyılarına inşa ettikleri tabyalar, Müstahkem Mevki’nin ilave bataryalarıyla birlikte ve bir adım geri atmayan Türk askerlerinin fedakârlıklarıyla Boğaz geçilmez hale gelir. Savaş gemileri o gün ne kadar saldırsalar da Boğaz’ın Fedaileri asla geçit vermezler.
18 Mart 1915 yenilgisi İtilaf Devletleri’ne büyük bir prestij kaybı yaşatır. Bunu kendilerine yediremedikleri için Boğaz’ı karadan zorlamaya yönelirler. Bunun için 25 Nisan 1915 günü karaya asker çıkarmaya başlanır. Bununla beraber sürekli olarak Boğaz’dan içeri girerek tahkimatları bombardıman etmeyi de ihmal etmezler. Müstahkem Mevki bu yüzden 18 Mart 1915 sonrası gemilerden sökülen toplarla yeni bataryalar yapmaya devam eder. Çanakkale Boğazı’na yapılan ilave tabya ve bataryalar 1918 yılına kadar sürmektedir.
Sadece Osmanlı Devleti zamanında değil Türkiye Cumhuriyeti yıllarında da II. Dünya Savaşı’na hazırlık amacıyla Boğaz’a yeni tahkimatlar yapılır. Nitekim savaş buraya sıçramadığı için sonradan yapılan tahkimatlar kullanılamaz.
Şüphesiz Çanakkale Boğazı’nın iyi tahkim edilmesi ve Türk askerinin vatan müdafaasında gösterdiği gayret sonucu Çanakkale geçilemedi. Çanakkale Boğaz Muharebeleri, tabya, batarya ve kahraman Türk topçusu olmadan anlatılamaz. Bu iki eserde de Boğaz muharebelerinde kullanılan tabya, batarya, kale ve toplar hakkında bilgiler aktarmaya çalıştım.
“Boğaz’ın Fedaileri 1: Çanakkale Boğazı Tahkimatları” adlı eserde, Çanakkale Boğazı’na inşa edilen Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti dönemlerine ait tabya, batarya ve kaleler detaylı bir şekilde işlenmiştir.
Kitabın içeriğine baktığımızda;
Bölüm 1: Çanakkale Boğazı’nın Özellikleri
Bu bölümde stratejik, politik, ekonomik, siyasi vb. açıdan büyük öneme sahip olan Çanakkale Boğazı’nın özellikleri anlatılmıştır.
Bölüm 2: Çanakkale Boğaz Muharebeleri
Bu bölümde Çanakkale Boğazı’nda yaşanan önemli tarihlerin olduğu 3 Kasım 1914 bombardımanı, 19-25 Şubat bombardımanları ve 18 Mart 1915 muharebesi anlatılmıştır.
Bölüm 3: Tabya ve Bataryaların Özellikleri
Bu bölümde Çanakkale Boğazı’na inşa edilen tabyaların tipolojik açıdan değerlendirilmesi ve tabya ile batarya terimlerinin anlamları anlatılmıştır.
Bölüm 4: Anadolu Yakası Tabya ve Bataryaları
Bu bölümde 18 Mart 1915 tarihine kadar Anadolu Yakası’na inşa edilmiş olan 12 Tabya ve 7 Batarya hakkında bilgi verilmiştir.
Bölüm 5: Rumeli Yakası Tabya ve Bataryaları
Bu bölümde 18 Mart 1915 tarihine kadar Rumeli Yakası’na inşa edilmiş olan 16 Tabya (3’ü Bolayır) ve 8 Batarya hakkında bilgi verilmiştir.
Bölüm 6: 18 Mart 1915 Sonrası Oluşturulan Tabya ve Bataryalar
Bu bölümde 18 Mart 1915 tarihinde 1918 yılına kadar geçen süre içerisinde Anadolu Yakası ve Rumeli Yakası’na inşa edilen 21 batarya hakkında bilgi verilmiştir.
Bölüm 7: II. Dünya Savaşı’na Hazırlık Amacıyla İnşa Edilen Bataryalar
Bu bölümde II. Dünya Savaşı’na hazırlık amacıyla Anadolu ve Rumeli Yakası’na inşa edilen 7 batarya hakkında bilgi verilmiştir.
Bölüm 8: Çanakkale Boğazı Osmanlı Kaleleri
Bu bölümde Osmanlı Devleti döneminde Çanakkale Boğazı’nın her iki yakasına inşa edilen 8 kale hakkında bilgi verilmiştir.
“Boğaz’ın Fedaileri 2: Çanakkale Boğaz Muharebeleri’nde Türk Topçusu” adlı eserde, Çanakkale Boğazı’na inşa edilen tabya ve bataryalarda kullanılan toplar detaylı bir şekilde işlenmiştir.
Kitabın içeriğine baktığımızda;
Bölüm 1: Çanakkale Boğazı’nın Özellikleri
Bu bölümde önemli bir konuma sahip olan Çanakkale Boğazı’nın özellikleri ve Osmanlı Devleti döneminden itibaren Boğaz’da yapılan tahkimatlar ile ilgili bilgi verilmiştir.
Bölüm 2: Çanakkale Boğaz Muharebeleri
Bu bölümde Çanakkale Cephesi açılmadan önce Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından Boğaz’da alınan önlemler, kullanılan topların özellikleri, 18 Mart 1915 muharebesi ve muharebeden sonra Müstahkem Mevki’nin kara birliklerine top desteği ile Türkleri top ve cephane üretimleri hakkında bilgi verilmiştir.
Bölüm 3: Topun Tarihçesi
Bu bölümde topun tarihi süreç içerisindeki değişimi ve gelişimi, barutun top teknolojisindeki yeri ve önemi ile topların nakliye ve tabiyesi hakkında bilgi verilmiştir.
Bölüm 4: Topun Parçaları
Bu bölümde Çanakkale Boğazı’nda bulunan tabyalarda kullanılan ağır kıyı toplarında bulunan parçalar hakkında bilgi verilmiştir.
Bölüm 5: Top Mermileri
Bu bölümde Çanakkale Boğazı’ndaki topların kullanmış olduğu mermiler hakkında bilgi verilmiştir.
Bölüm 6: Çanakkale Tabya ve Bataryalarında Kullanılan Toplar
6 başlıktan oluşan bu bölümde Çanakkale Boğazı’nda kullanılan topların sayı ve özellikleri hakkında detaylı bilgi verilmiştir.
Bölüm 7: Çanakkale Muharebesi’nden Sonra Topların Durumu
Bu bölümde 1919 yılı mütareke döneminden günümüze kadar geçen süre içerisinde Çanakkale’deki topların yaşadığı serüven anlatılmıştır.
Bölüm 8: Çanakkale Boğazı Tabyaları Gezi Rehberi
Bu bölümde Çanakkale Boğazı’na inşa edilen tabyalar hakkında kısa bilgiler verilmiştir.
Bu eserlerin okuyucuyla buluşmasında ve incelenmesinde emeği geçen değerli hocalarım Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İzgöer, Dr.Tuncay Yılmazer ve Araştırmacı-yazar Ahmet Yurttakal’a canı gönülden teşekkür ederim. Eserlerin basım aşamasında sabırla büyük zahmet çeken DBY (Dün-Bugün-Yarın) Yayınevi çalışanları ve İrfan Güngörür’e ayrıca teşekkürü bir borç bilirim. Kitapların hazırlanma aşamasında her daim yanımda olan ve manevi desteğini esirgemeyen eşim Seda Akgün’e de şükranlarımı sunarım.
Boğaz’ın Fedaileri
1.Cilt Çanakkale Boğazı Tahkimatları
2.Cilt Çanakkale Boğaz Muharebelerinde Türk Topçusu
DBY Yayınları
Mart 2018-İstanbul
Çanakkale Savaşları Araştırmacı-Yazar
Bayram AKGÜN
baryamakgun@hotmail.com