25 Mayıs 2010 tarihinde Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nden Araştırmacı Muzaffer Albayrak, Kültür Dergisi editörü Fatih Güldal ve Yayıncı Ersan Güngör ile birlikte gerçekleştirdiğimiz gezideki başlıca ziyaret noktalarımızdan birisi de Anzak sektöründeki 4th Battalion Parade Ground Mezarlığıydı.Bu yazımda “Anıt” odaklı değil “arazi” odaklı geziyle ilgilenenler için alternatif bir güzergah önereceğim. Söz konusu mezarlığın bulunduğu tepe Anzak sektörüne hakim bir noktadan cephe gerisini anlamamıza olanak sağlıyor.
4. Battalion Parade Ground mezarlığına Kırmızısırt bölgesindeki Johston Jolly mezarlığının hemen biraz ilerisinden aşağı doğru iniliyor. Tabela size yol gösteriyor. Çalılıklar arasında birkaç dakikalık yürüyüşten sonra bölgeye ulaşabiliyorsunuz. İniş sırasında hemen sağ tarafınızda bir lağım tünelinin girişini görebilirsiniz. Bölgede 29 Haziran 1915’ten sonra her iki tarafta çok sayıda lağım patlatıldığı biliniyor.
Burada bir noktaya dikkatinizi çekmem gerekiyor. Merdivenler doğayı kesinlikle tahrip etmeden çıtalardan yapılmış. Oysa hemen karşı taraftaki yeni yapılan mezarlıklarımıza güneş altında parıl parıl parlayan granit(!) taşlarla iniliyor. Doğayı tahrip eden, altındaki toprağı öldüren bir yapılaşma bu. Bence oranın yapısıyla da ruhuyla da uyumlu değil…
4th Parade Ground Mezarlığı Anzak haritalarında Braund’s Hill olarak adlandırılan tepenin güney tarafında yer alıyor. 4 Mayıs 1915 tarihinde yanlışlıkla devriyeler tarafından öldürülen Avustralyalı Albay Braund’a izafeten bu isim verilmiş. Braund’s Tepesi Anzak cephe gerisinin hemen ortasında. Bölgeye Şarapnel vadisi yoluyla da sahilden de gelinebilir. Ancak bir hayli zor. Birkaç yıl önce aynı ekiple Şarapnel vadisinden girip Monash vadisini baştan başa katetmiş , Pope’s Tepe’sine kadar yürümüş, bir hayli zorlanmıştık. Braund’s Tepesi Monash vadisi (Korku Deresi ) ile Bridges Road (Kömürkuyu Deresi) arasında kalıyor. Dolayısıyla Anzak cephe gerisinin hemen hemen tüm önemli noktalarını görmek mümkün.
Resim 2. 4. Battalion Parade Ground Mezarlığı’ndan kuzeye bakış. Mac Laurin Hill’in zirvesinde Courtney ve Steel Post mevzileri bulunuyordu. Bu mevziler bizim haritalarımızda Merkeztepe olarak geçer. Dead’s Man Ridge’nin sağ tarafında Quinn’s Post ( Bombasırtı) mevzisinin az bir kısmı görülebiliyor. Monash vadisi Anzakların en önemli iletişim hattıydı.
Tepenin güneyinde bizim haritalarımızda Kömürkuyu Deresi olarak geçen Bridge’s Road ise adını 15 Mayıs 1915 te keskin nişancının ateşiyle kasığından ağır yaralanan, üç gün sonra da ölen Anzak Kolordusu 1. Avustralya Tümeni Komutanı General W. Throsby Bridge’den alıyor.
Resim 4. Braund Tepesinden batıya bakış. Monash vadisinin bitiminde Şarapnel vadisi mezarlığı görülebiliyor. Sol tarafa doğru Kömürkuyu Deresi ( Bridge’s Road) ayrılıyor) Mezarlığın bize göre solundan Mc Cay’s Tepesi’nin yamaçları yükseliyor. Sağ tarafta Haintepe Razor Edge (Ustura sırtı) yoluyla Russel’s Top ( Yükseksırt) ‘a bağlanıyor.
Bölgede savaş sırasında 3 mezarlık bulunmaktaydı. Şu andaki mezarlık , vadinin öte tarafında bir mezarlık, Kırmızısırta doğru’da 22. Taburun mezarlığı. 1919 yılında mezarlıklar yeniden düzenlenirken karşı sırttaki iki mezarlıkta şu andaki yerlerine taşınmış. 4 Parade Graund Mezarlığında Avustralya 1. Tugay Komutanı Mac Laurin, Yarbay O. Thompson’un da mezarları bulunuyor. Albay Mac Laurin , kendi adını taşıyan tepenin yamacında Türk keskin nişancısının ateşiyle ölmüştü. Oliver Thompson’da yine 26 Nisan’da Kanlısırt’a saldırı sırasında ölmüş, cesedi 24 Mayıs’a kadar iki siper hattı arasında kalmış, ateşkes ile birlikte gömülebilmişti.
Resim 5. Yıllardır Gelibolu yarımadası arazi gezilerini gerçekleştirdiğimiz ekip arkadaşlarım. Muzaffer Albayrak-bendeniz ve Ersan Güngör. Fotoğrafı Fatih Güldal çekti.
Not: Mezarlıkla ilgili bilgileri yazarken Phil Taylor-Pam Cupper’in “Gallipoli- A Battlefield Guide” adlı kitaplarından yararlandım.