GELİBOLU’YU ANLAMAK

“Sizin İrlanda askerleriniz tüm ordunun dilinde. Onların Suvla’ya çıkışları, kitaplarda okuyabileceğiniz en büyük olaydı. Bunu görenler hiçbir zaman unutamayacaklar. Tanrım…”

Bu adamlar muhteşemdi“ demişti,  Yeni Zelandalı Yüzbaşı Thornhill (1). Böyle düşünen sadece o değildi. İrlandalıların kendileri de  böyle düşünüyorlardı.

 

Gelibolu’da savaşan Binbaşı Bryan Cooper’ın „The Tenth (Irish) Division in Gallipoli“ = „10. (İrlandalı) Tümen Gelibolu’da“ ve gene orada savaşan Yüzbaşı Jeremy Stanley’in „Ireland’s forgotten 10th = İrlanda’nın unutulan 10. Tümeni“ adlı eserlerinde de kahramanlıklarının anlatıldıkları İrlandalılar için Gelibolu, kendi ulusal benliklerini bulmaları açısından çok önemli bir rol oynamıştır. Hemen hemen hepsi katolik olan İrlandalılar, İngiliz ordusunun bünyesindeki en dindar askerlerdi. “Korkusuzluklarını dini inançlarına bağlayan bu cesur yürekler, dışarıdan gelecek her türlü tehlikeye karşı hiçbir korku taşımıyorlardı” diye yazıyordu, Michael MacDonagh „ The Irish At The Front = Cephedeki İrlandalı“  adlı kitabında, 1916 yılında. (2)

 

İrlandalıları ilk kez 25 Nisanda, Seddülbahir bölgesindeki çıkartmalarda görüyoruz. General Hunter_Weston komutasındaki 29.Tümen, 25 Nisan  1915 sabahının ilk  ışıkları ile birlikte, kendilerinin Helles dedikleri Seddülbahir bölgesinde 5 yerden asker çıkarmaya başlamıştı.

 

Bu tümen içerisinde görevlendirilen, Hindistan’dan ve Burma’dan getirtilen (3) İrlanda birlikleri (3 tabur olarak) aşağıda gösterildiği gibi görev almıştır.

 

The Royal (Kraliyet) Dublin Fusiliers (piyade) 1. Tabur, 29 subay ve 988 er-erbaştan müteşekkil.

 

 River Clyde

 

 

25 Nisanda , taburun dörtte üçü teknelerle, dörtte biri,  sonradan  renginden ötürü „boz inek“  (the Dun Cow) adını alan (10) River Clyde gemisi ile V sahiline (Ertuğrul Koyu)  çıkartma teşebbüsleri kendileri için çok kanlı oldu.  Çıkan „W“ bölüğünün yarıdan fazlası ve  tabur komutanı ölmüştür. Mayıs ve Haziran aylarında Ziğindere çarpışmaları. Kanlı çarpışmalarda 16 Haziranda 12 ölü, 31 yaralı, 4 yitik, 28-29 Haziranda 9 subay ölü, 45 er-erbaş ölü, 1 subay ve 138 yaralı, 1 subay, 42 er-erbaş yitik. Temmuz ayında yine Ertuğrul Koyu ve Ziğindere. Ağustos ayında  Suvla Koyuna gidiş. Mestantepe (Chocolate Hill) ve Yusufçuktepe çarpışmalarında ihtiyat. Eylül-Ekim-Kasım aylarında bu bölgede kalış. Aralık ayında Seddülbahir bölgesine dönüş. İkiz Koyu (X Sahili) ve Ziğindere’de çarpışma.1 Ocak 1916’da Ertuğrul Koyu’ndan Gelibolu’yu terk. (4)

 

The Royal (Kraliyet) Munster Fusiliers (piyade), 1. Tabur: 28 subay, 1002 er-erbaştan müteşekkil. 25 nisan sabahı, River Clyde’de bekleyerek ikinci kol olarak Ertuğrul Koyu’na çıkış. Karacaoğlu Tepe, Aytepe çatışmaları. Kirte’yi ele geçirme çabaları ama başarılı olunamadı.  (Alçıtepe) Üç günlük Nisan çarpışmalarında 6 subay ölü, 12 subay yaralı, 600 er-erbaş ölü veya yaralı (killed or wounded). Mayıs ayında (Y Koyu ) Pınariçi ve Ziğindere Ağzı   7 ölü, 41 yaralı. Haziran ayında 8’i subay 20 ölü, 112 yaralı, 19 yitik. Temmuz ayı sonunda, 28 subaydan sadece üçü hayatta ve 1002 askerden 314’ü hayatta idi. Ağustos ayında Suvla çarpışmaları . 3 subay ölü, 13 er-erbaş ölü, 5 subay ve 149 er-erbaş yaralı, 143 yitik. Bir çoğu fundalık yangınlarında canlı canlı yandı veya kayboldu. 8-21 Eylül tarihleri arasında İmbros’da kalış  (Gökçeada). Daha sonra Karakol Dağı ihtiyatlığı. Sivritepe altlarında bekleyiş. Ekim ayında gaz saldırısına uğrayış .(Türkler hiçbir zaman gaz kullanılmadı derken, İngilizler kullanıldığını. (iddia ediyorlar). Kasım ayında aşırı yağmur ve fırtına sonucu 20 ölü, 268 hasta veya hastalıktan öldü. 2 ocak 1916’da Ertuğrul Koyu’ndan Gelibolu’yu terk. (5)

 

İki dalgada gerçekleştirmeye çalışılan River Clyde’li Ertuğrul Koyu çıkartması, Nigel  Steel ve Peter Hart’ın ortak eserleri olan „Defeat at Gallipoli“ adlı kitaplarında, buradaki savunmanın çok çetin olduğu öne sürülerek bir başarısızlık olarak ifade edilmiştir. (6) Bu çıkartma operasyonunda görev alan iki İrlanda taburunda 2000 asker bulunmaktaydı.

 

The Royal (Kraliyet) Inniskilling Fusiliers (piyade) , 1. Tabur:  Mevcudu 26 subay, 929 er-erbaştan müteşekkil. 25 Nisan sabahı, (X) Sahiline, İkiz Koy’a çıkış. Kirte (Alçıtepe)  ve Ziğindere saldırı teşebbüsleri.  Mayıs ayında 132 Türk askerini esir alış. 88. Tugaya yardım. Gurkha  ve Hint taburlarına yardım.1 subay ve 36 er-erbaş ölü, 1 subay ve 59 er-erbaş yaralı, 14 yitik. Haziran ayında Küçük Kirte Dere, Sarı Tepe, Kirte ve Ziğindere Ağzı bölgelerinde çatışma. Temmuz ayında aynı bölgelerde çatışma, 12-21 Temmuz arasında Mondros’ta kalma.  Akabinde Ertuğrul Koyu’na geliş ve oradan Ziğindere’ye marş. 1 subay ve 5 er-erbaş ölü, 4 subay ve 33 er-erbaş yaralı. Ağustos’ta Suvla’ya geçiş. Eylülde ağır kayıplar. Ekim ayında Seddülbahir bölgesine geliş. 9 ocak 1916’da Gelibolu’yu terk. (7)

 

Bunlardan, yukarıda adı geçen  Royal Dublin Fusiliers ve Royal Munster Fusiliers 8. Kolordu, 29. Tümen’ in 86. Tugayı, Royal Inniskilling Fusiliers ise 87. Tugayı  bünyesinde görev almışlardır. (8)

 

Müttefikler 25 Nisandan, Temmuz sonuna kadar olan Seddülbahir ve Arıburnu bölgeleri muharebelerinde, elle tutulacak bir ilerleme gösteremeyince, Akdeniz’den gelen yeni takviye tümenlerle toplam 157.000 kişilik yeni bir ordu oluşturmuş ve bu kuvvetlerle ek olarak Suvla bölgesine de saldırı planları yapmışlardı.

 

İrlandalı askerler, Suvla’da  6 Ağustosta başlayan bu yeni taarruz operasyonları için öngörülen  9. Kolordu’ya ait iki tümenden, İrlanda Tümeni (Irish Division) denilen 10. Tümeni oluşturuyordu.

General Bryan Mahon

 

 

 

Bu tümen (komutanları Korgeneral Sir Bryan Mahon) bünyesinde üç tugay bulunmaktaydı:

 

10. Tümen, 29. Tugay:

 

Royal Irish Regiment (İrlanda Kraliyet Alayı), 5. İkmal Destek/  İstihkam Taburu: 27 subay, 749 er-erbaş mevcutlu. 7 Ağustosta Suvla’ya geliş . Sığınak, korunak ve yol yapımı, telgraf  telleri döşeme, su taşıma işlerinde öncü birlik. 1 Aralık 1915 bölgeyi terk

 

Connaught Rangers, 5. Tabur:  25 subay, 749 er-erbaş. Anzak Koyu, Yüksek Sırt, Kanlı Sırt, Bomba Sırtı, Yeşiltepe, Ağıldere, Conkbayırı, Kabakkuyu, Kayacık Dere, Bombatepe, Büyük Palamutluk Sırtı, Şahin Sırt, Damakçılık Bayırı, Şarapnel Deresi, Yüksek Sırt  cephelerinde muharebelere katılma. 30 eylülde bölgeyi terk. Toplam zayiat: 6 subay ölü, 16 subay yaralı, 214 er-erbaş ölü, 355 yaralı

 

Hampshire Regiment (Alayı), 10. Tabur: 30 subay, 897 er-erbaş. 5 Ağustosta Suvla’ya geliş. Bombatepe, Ağıldere, Damakçılık Bayırı, Susak Kuyusu, Çaylak Dere, Yüksek Sırt muharebeleri. 3 Eylül bölgeyi terk

 

Royal Irish Rifles (İrlanda Kraliyet Tüfekli), 6. Tabur: 23 subay, 743 er-erbaş. 5 Ağustosta Anzak Koyu’na geliş, Şarapnel Dere’de karargah. Serçe Tepe, Balıkçı Damları, Çaylak Dere, Ağıl bölgelerinde operasyonlar.  3 subay, 42 er-erbaş ölü, 15 subay, 274 er-erbaş yaralı, 38 yitik. 29 Eylülde bölgeyi terk

 

 

 Prince of  Wales’s (Galler Prensi) Leinster Regiment (Alayi), 6. Taburu: (mevcudu hakkında bilgi yok). 5 Ağustosta Anzak Koyu’na geliş ve Şarapnel Deresi güneyine konuşlanma. Yüksek Sırt, Bomba Sırtı, Şahin Sırt bölgelerinde operasyonlar. 29 Eylülde bölgeyi terk

 

 

10. Tümen, 30. Tugay:

 

The Royal Munster Fusiliers, 6. Tabur: 25 subay, 749 er-erbaş. 7 Ağustosta Suvla’ya geliş ve Gazi Baba’ya konuşlanma. Kireçtepe, Sivri Tepe, Mestan Tepe, Lala Baba bölgelerinde operasyonlar. 1 Ekimde bölgeyi terk.

 

The Royal Munster Fusiliers, 7. Tabur: 28 subay, 750 er-erbaş. Kireçtepe ve Lala Baba muharebeleri. 1 Ekimde bölgeyi terk. Sağ olarak 8 subay, 315 er-erbaş kalmıştır.

 

The Royal Dublin Fusiliers, 6. Tabur: (mevcudu hakkında bilgi yok). 7 Ağustosta Suvla’ya geliş. Mestan Tepe, Lala Baba, Kazlar Çayırı bölgelerinde operasyonlar. 30 Eylülde bölgeyi terk

 

The Royal Dublin Fusiliers: 7. Tabur: 29 subay, 915 er-erbaş. 6 Ağustosta Suvla’ya geliş. Lala Baba, Mestan Tepe, Kazlar Çayırı, Hill 145, Sığacık muharebeleri. 30 Eylülde bölgeyi terk.

 

 

10. Tümen, 31. Tugay

 

The Royal Inniskilling Fusiliers, 5. Tabur: 25 subay, 750 er-erbaş. 7 Ağustos Suvla/Gazi Baba’ya  geliş. Kireçtepe, Sivritepe, Karakol Dağı, Mestan Tepe bölgelerinde operasyonlar. Toplam 7 subay, 46 er-erbaş ölü, 13 subay ve 297 er-erbaş yaralı, 81 yitik. 1 ekimde bölgeyi terk.

 

The Royal Inniskilling Fusiliers, 6. Tabur: 30 subay, 937 er-erbaş. 7 Ağustosta Suvla’ya geliş. Mestan Tepe, Tuz Gölü, Lala Baba, Kireçtepe, Sivritepe, Karakol Dağı çarpışmalarına katılma. 30 Eylülde bölgeyi terk.

 

Princess Victoria’s Royal Irish Fusiliers, 5 Taburu: (mevcudu hakkında bilgi yok).

7 Ağustosta Suvla’ya geliş. Lala Baba, Mestan Tepe, Hill 10, Tuz Gölü, Yeşil Tepe, Karakol Dağı, Kireç Tepe, Sivri Tepe operasyonları . 30 Eylülde bölgeyi terk

 

Princes Victoria’s Royal Irish Fusiliers, 6. Taburu: Mevcudu 27 subay, 756 er-erbaş. 7 Ağustosta Suvla’ya geliş. Mestan Tepe, Yusufçuk Tepe, Karakol Dağı çatışmaları. 30 Eylülde bölgeyi terk.

 

 

İrlandalılar Mestantepe’yi (Chocolate Hill) ele geçirdikten sonra ismini Dublin Hill olarak anmışlardır. (9)

 

 

 Atilla Aşçı Sosyalpedagog- Hannover Leibniz Üniversitesi’nde Meslek Pedagojisi ve Yetiskinler Egitimi Enstitüsü Okutmanı

 

 

 

Kaynakça:

 

1)                        Michael MacDonagh. The Irish At The Front. Londra/ New York / Toronto. 1916. Hodder and Stoughton. S. 1

2)                        a.g.e . S. 104

3)                        a.g.e. S. 59

4)                        Ray Westlake. The Regiments At Gallipoli. South Yorkshire. 1996. S. 227-229

5)                        a.g.e. S. 221-224

6)                        Nigel Steel & Peter Hart. Defeat at Gallipoli. Londra. 1994. S. 95

7)                        Ray Westlake. The Regiments At Gallipoli. South Yorkshire. 1996. S.101-106

8)                        A. Kearsey. Notes And Comments On The Dardanelles Campaign. Naval & Military Press. S. 82

9)                         Bak. 1. S.81

10)                    A.T. Stewart. The Immortal Gamble. A. & C. Black Ltd. 1918. S. 83

 

       10. Tümen bilgileri için aşağıdaki kitaplara başvurulmuştur.

   a) British Regiments at Gallipoli. Ray Westlake. South Yorkshire. 1996

   b) Kitchener’s Army. Ray Westlake. Kent. The Nutshell Publishing co. Ltd. 1989

   c) Notes and Comments.on the Gallipoli Campaign.. A. Kearsay.  Naval & Military Press.