GELİBOLU’YU ANLAMAK

Birinci Dünya Savaşında yenilen Osmanlı Devleti’nin askeri gücü Mondros Ateşkes Antlaşması ile sınırlandırılmıştı. Büyük önder Mustafa Kemal ATATÜRK, Samsun’a çıkarak bağımsızlık ateşini yakmış ve bu ateş 23 Nisan 1920 tarihinde Büyük Millet Meclisi’nin açılması ile tüm yurda yayılmıştır. 1920 yılında elde bulunan ordu cephelere bölünmüş ve İstiklâl Harbi’nin sonuna kadar cephelerde düşmanlar ile mücadele devam etmiştir. 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşmasının imzalanmasının ardından savaş durumu sona erdiği için Genelkurmay Başkanlığı tarafından 05 Ağustos 1923 tarihinde verilen emir ile Barış ve Konuş Projesi uygulamaya başlanmıştır. Makalemizde bu projenin kara kuvvetleri ile ilgili kısmından bahsedilecektir.

Proje kapsamında ilk olarak cephe komutanlıkları lağvedilmiştir. Genelkurmay Başkanlığına bağlı üç ordu müfettişliği ile bunlara bağlı dokuz kolordu ve dört müstahkem mevki komutanlığı teşkil edilmiş ya da düzenlemesi yapılmıştır. Birliklerin büyük çoğunluğu Marmara ve Ege bölgelerinde bulunduğundan yeni bölgelerine intikale başlamışlardır. Bu yeniden teşkilatlanma 1923 yılı sonuna kadar sürmüştür.

Bu kara teşkilatı 1934 yılına kadar sürmüş olup bu tarihten sonra dünyayı bekleyen yeni savaş tehlikesi durumuna göre yeni kolordu ve tümenler teşkil edilmiştir. Ayrıca birliklerden bazılarının konuş yerleri değiştirilmiştir. Millî Savunma Bakanlığının internet üzerinden halkımızın erişimine açtığı kaynaklarda sınırlı bilgi bulunmakta olup, yazımızda bu birlikler ve komutanlarının (ordu, kolordu ve tümen) bilgileri ve liste ile ilgili açıklamalar aşağıda belirtilmiştir.

CUMHURİYETİN İLANI SIRASINDA KARA BİRLİKLERİ VE KOMUTANLARI

Kurum/Birlik Adı Konuş Yeri Rütbesi Adı Soyadı ve Son Rütbesi Sicili

GENELKURMAY BAŞKANLIĞI

GENELKURMAY BŞK. Ankara Mrş. Mustafa Fevzi ÇAKMAK (Mrş.) 1311-C.P.7

-Gnkur.II.Bşk. Ankara Tuğg. Asım GÜNDÜZ (Org.) 1316-P.2

–Gnkur.I.Ş.Md. Ankara Alb. Şefik TÜRSAN (Tümg.) 1314-P.20

–Gnkur.II.Ş.Md. Ankara Alb. Kadri DEMİRKAYA (Tümg.) 1318-Top.1

–Gnkur.III.Ş.Md. Ankara Yb. Kemal ERGÜDEN (Tümg.) 1320-P.25

–Gnkur.IV.Ş.Md. Ankara Bnb. Mehmet Murat AZAK (Alb.) 1317-Sv.28

–Gnkur.Harp.Tar.Ş.Md. Ankara Tuğg. Sait Pertev DEMİRHAN (Korg.) 1305-P.3

–Gnkur.Top.Müf. Ankara Tuğg. Mehmet Emin ÖZER (Tümg.) 1312-Top.10

1’İNCİ ORDU MÜFETTİŞLİĞİ

ORDU MÜFETTİŞİ Ankara Tümg. Musa Kâzım KARABEKİR (Korg.) 1318-P.1

–1.Or.Kur.Bşk. Ankara Alb. Alaeddin KOVAL (Tümg.) 1319-P.8

2.Kolordu K. Balıkesir Tuğg. Ali Hikmet AYERDEM (Korg.) 1314-P.16

—2.Kor.Kur.Bşk. Balıkesir Yb. İbrahim Rahmi BEKEN (Tümg.) 1321-10

**4.Tüm.K. Edremit Alb. Sıtkı ÜKE (Tümg.) 1314-İs.505

**11.Tüm.K. Bursa Alb. Ahmet Derviş (Korg.) 1322-P.26

3.Kolordu K. İstanbul Tuğg. Şükrü Naili GÖKBERK (Korg.) 1314-P.13

—3.Kor.Kur.Bşk. İstanbul Yb. Hayrullah FİŞEK (Tümg.) 1320-P.7

**1.Tüm.K. Üsküdar Alb. Hüseyin Hüsnü Emir ERKİLET (Tümg.) 1320-P.5

**61.Tüm.K. Çorlu Alb. Mehmet Salih OMURTAK (Org.) 1323-P.1

**2.Sv.Tüm.K. Lüleburgaz Alb. Ahmet Zeki SOYDEMİR (Tümg.) 1321-P.15

**Çatalca Müs.Mev.K. Çatalca Tuğg. Halit Galip TEKAK (Tümg.) 1311-B.Top.9

4.Kolordu K. Eskişehir Tuğg. Kemalettin Sami GÖKÇEN (Korg.) 1321-İs.1

—4.Kor.Kur.Bşk. Eskişehir – – –

**8.Tüm.K. Ankara Alb. Mustafa MUĞLALI (Org.) 1316-P.21

**23.Tüm.K. İzmit Alb. Ömer Halis BIYIKTAY (Korg.) 1321-P.44

2’NCİ ORDU MÜFETTİŞLİĞİ

ORDU MÜFETTİŞİ Konya Tümg. Ali Fuat CEBESOY (Korg.) 1317-P.28

–2.Or.Kur.Bşk. Konya Alb. Aşir ATLI (Tümg.) 1319-P.23

1.Kolordu K. Afyon Tuğg. İzzettin ÇALIŞLAR (Org.) 1319-Top.2

—1.Kor.Kur.Bşk. Afyon – – –

**6.Tüm.K. Denizli Alb. Akif ERDEMGİL (Tümg.) 1312-Sv.46

**57.Tüm.K. İzmir Alb. Mehmet Sabit NOYON (Org.) 1321-P.30

**İzmir Müs.Mev.K. İzmir Tuğg. Mehmet Sabri ERÇETİN (Tümg.) 1313-Top.17

5.Kolordu K. Konya Tümg. Fahrettin ALTAY (Org.) 1315-P.1

—5.Kor.Kur.Bşk. Konya Yb. Ali Rıza ARTUNKAL (Korg.) 1320-P.34

**7.Tüm.K. Adana Alb. Osman Şevket ESKİN (Tümg.) 1314-P.27

**41.Tüm.K. Niğde Alb. Cemil Cahit TOYDEMİR (Org.) 1318-P.311

3’ÜNCÜ ORDU MÜFETTİŞLİĞİ

ORDU MÜFETTİŞİ Diyarbakır Tümg. Cevat ÇOBANLI (Org.) 1307-P.4

–3.Or.Kur.Bşk. Diyarbakır Yb. Mehmet Fahri ULUĞ (Tuğg.) 1321-P.9

6.Kolordu K. Tokat Tuğg. Kâzım İNANÇ (Korg.) 1315-P.29

—6.Kor.Kur.Bşk. Tokat Yb. Rüştü AKIN (Korg.) 1322-P.15

**5.Tüm.K. Sivas Tuğg. Kâzım SEVÜKTEKİN (Tümg.) 1311-B.P.5

**15.Tüm.K. Samsun Alb. Ahmet Naci TINAZ (Korg.) 1320-P.3

7.Kolordu K. Diyarbakır Tuğg. Cafer Tayyar EĞİLMEZ (Tümg.) 1316-Sv.4

—7.Kor.Kur.Bşk. Diyarbakır Yb. Mehmet Nuri YAMUT (Org.) 1324-27

**2.Tüm.K. Muş Tuğg. Mehmet Kâzım DİRİK (Korg.) 1315-P.87

**17.Tüm.K. Elazığ Tuğg. Hüseyin Nurettin ÖZSU (Tümg.) 1313-P.256

**14.Sv.Tüm.K. Urfa Alb. Mehmet Suphi KULA (Tümg.) 1316-Sv.57

8.Kolordu K. Erzincan – – –

—8.Kor.Kur.Bşk. Erzincan Yb. Veysel ÜNÜVAR (Tümg.) 1322-P.7

3.Tüm.K. Trabzon Tuğg. Mehmet Kâzım ORBAY (Org.) 1320-Sah.Top.1

16.Tüm.K. Erzincan Alb. Mehmet Servet YURDATAPAN (Alb.) 1307-P.17

9.Kolordu K. Erzurum Tümg. Ali Sait AKBAYTOGAN (Org.) 1311-C.P.1

—9.Kor.Kur.Bşk. Erzurum – – –

**9.Tüm.K. Kars Tuğg. Ali Sami Sabit KARAMAN (Tümg.) 1312-Sv.10

**12.Tüm.K. Sarıkamış Tuğg. Osman Nuri KOPTAGEL (Tümg.) 1311-B.P.17

**1.Sv.Tüm.K. Karaköse Tuğg. Mürsel BAKÜ (Tümg.) 1316-Sv.7

**7.Aşrt.Sv.Tüm.K. Doğubeyazıt Alb. Hacı Mehmet Arif ÖRGÜÇ (Alb.) 1311-C.Sv.69

**8.Aşrt. Sv.Tüm.K. Karaköse Alb. Süleyman Sabri (Tümg.) 1311-B.Sv.50

**Erzurum Müs.Mev.K. Erzurum Alb. Şevket AKALIN (Alb.) 1313-Top.8

**Kars Müs.Mev.K. Kars Alb. Mehmet Emin ÇOLAKOĞLU (Tümg.) 1314-Top.4

AÇIKLAMALAR

1. Rütbeler o zaman ki rütbe karşılığıdır. Müşir-Orgeneral, Birinci Ferik-Korgeneral, Ferik-Tümgeneral, Mirliva-Tuğgeneral, Miralay-Albay, Kaymakam-Yarbay türbelerine karşılık gelmektedir.

2. Biyografilere bakılarak birlik komutanları tespit edilmeye çalışılmıştır.

3. 7 ve 8.kolordular bu proje kapsamında kurulmuştur.

4. 8.Kolordunun TBMM tutanaklarına bakıldığında 1923 sonuna kadar ancak teşkil edilebildiği ve 12 Ocak 1924’de Tuğg.Asım GÜNDÜZ’ün komutanlığa atandığı biyografisinden anlaşılmıştır. Daha önce kimin bu göreve atandığına dair bir belgeye ulaşılamamıştır.

5. Milli Savunma Bakanlığı yayını olup halkın kullanımına açılan kurmay başkanları ile ilgili bir yayın bulunmadığından kolordu ve tümen kurmay başkanları bilgilerinden sadece tespit edilenler yazılmıştır.

6. Biyografiler incelendiğinde proje başladıktan itibaren çok fazla atama ve yer değiştirme yapıldığı görülmüştür. Neredeyse bir ayda iki defa komutan ataması yapılan birlik (asaleten veya vekâleten) görülmüştür.

7. Genellikle Kasım 1923’e kadar birliğe atanmış olan komutan bilgileri yazılmıştır.

KAYNAKÇA

1. Türk İstiklal Harbi II. Cilt, 6’nci Kısım, 4’üncü Kitap, İstiklâl Harbi’nin Son Safhası Gnkur. Basımevi, Ankara,1995, s.397-400

2. Türk İstiklâl Harbi’ne Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Gnkur. Basımevi, Ankara,1989

3. Türk İstiklal Harbi’ne Katılan Alay ve Tugay Komutanlarının Biyografileri cilt I,II Gnkur. Basımevi, Ankara,2010

4. Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografileri Cilt I,II,III Gnkur. Basımevi, Ankara,2009