GELİBOLU’YU ANLAMAK

Çanakkale savaşlarına katılan, muharip sınıflarda olmayan, lojistik, sağlık, teknik vs. servislerde görev almış, ülkemizde ve dünyada meşhur arkeologlar, fizikçiler, botanikçiler, entomologlar ve doğa tarihçileri bulunmaktadır.

Ben de makalenin konusu olarak yukarıda bahsi geçen bilim insanlarından doğa tarihçisi Albay Neville Manders ‘in kısaca hayatı ve savaştaki hazin sonunu anlatmaya çalışacağım. Konumuzun kahramanı, N.Manders , Y.Zelanda ve Avustralya karma tümeninin  karargahına bağlı sağlık servisinde, üst düzey bir albay olarak görev almıştır.

Albay N. Manders 12 Aralık 1859’da Marlborough Wiltshire’de doğdu.İngiltere’de Marlborough kolejini bitirdi.Tıp tahsilini Londra’da tamamladı ve ordu sağlık servisine operatör olarak girdi (2 Ağustos 1884). Kraliyet ordusu sağlık servisinde görevliyken 2 Ağustos 1896’da binbaşılığa,2 Ağustos 1904’de yarbaylığa,21 Aralık 1910’da Suakim seferini katıldığı sırada albaylığa terfi etti.Bu hizmetleri sırasında muhtelif madalyalar ve nişanlar aldı.Bu esnada Burma seferinde birkaç defa yaralandı.1908-11 arası Seylan ve Curragh ‘da görev almıştır.1912-1913 yılları arasında Mısırdaki ordu sağlık servisinde direktör yardımcılığına gelmiştir.Ocak 1915’e kadar bu görevde kalır.Daha sonra bildiğimiz gibi Çanakkale Savaşı’nda Arıburnu cephesinde yer almıştır.Tüm bu görevleri sırasında doğa tarihçisi olarak yaşam sürecine  kısaca bakacak olursak;Albay Manders önemli bir entemologtur (böcekbilimci). Birçok araştırmalara sahip biridir.Birtakım entomoloji ve zooloji cemiyetlerine üye olup ayrıca  Bombay doğa tarihi cemiyetine de üyedir.Buralarda hocalıkta yapmıştır.

Bazı kelebek türlerine isim verdiğini görürüz ve bunlar ölümünden sonra müzelere bağışlanmıştır. Araştırmalarda bir kitabına da rastlamaktayız.”The butterflies of Mauritius and Bourbon”( Mauritius ve  Bourbon kelebekleri).Bu kitabı Londra’da 1907’de entomoloji derneği yayınlamıştır.

Albay Manders’in İlsia adında bir kızı vardır. O da zoolojiye çok düşkündür ve bazı kelebeklere babasının ismini verip ölümünden sonra müzelere bağışlamıştır.

Bilindiği üzere 6 ağustos akşamından başlayan Conkbayırı (Sarıbayır) taarruzlarıyla beraber Albay N. Manders’i 3’ nolu karakol (şapka tepe) bölgesinde, general Godley’in karargahında, yaralı akışından dolayı yoğun bir çalışma içinde görmekteyiz. 9 Ağustos sabahı, bulunduğu karargahta. serseri bir kurşunla başından vurulup, 55 yaşında kuzey Arıburnu sahillerinde hayatını kaybetmiştir.Bizim açımızdan bir merak konusu da  Nisan ayından 9 Ağustos’a kadar ki süre içinde fırsat bulabildiği zamanlarda bir doğa tarihçisi olarak ne gibi araştırmalar yapmış olabileceğidir.

Deniz BİRİKEN

Biyolog-Çanakkale Savaşları Tarihi Amatör Araştırmacısı

Kaynaklar:Great War Forum isimli web sitesi.