GELİBOLU’YU ANLAMAK

Osmanlı Devleti, 1911 yılında başlayan Trablusgarp Savaşı ile birlikte arka arkaya I. ve II. Balkan Savaşları ile I. Dünya Savaşı’na girmiş olup ekonomik, siyasi, politik vb. alanlarda büyük güçlükler çekmiştir. Birbiri ardına patlak veren bu savaşlar orduyu fazlasıyla yıpratıp her alanda yeni bir düzenlemeye gidilmesine neden olmuştur.

Orduda büyük bir öneme sahip olan hayvanların sağlık, beslenme vb. işlerde de bir takım önlemler alınmaya çalışılmıştır. Askerlerin gıda ve ulaşım gibi ihtiyaçlarında ilk olarak başvurulan hayvanların sağlık açısından uygun koşullara sahip olması elzemdir. Savaşın getirdiği güçlükler neticesinde hayvanların yeterince beslenememesi, hastalıklarına zamanında müdahale edilememesi ve salgın hastalıklardan dolayı hayvanlardan yeterince istifade edilememekteydi. Bu koşulların yanında yeterince veteriner hekimin bulunmaması da büyük sıkıntılar doğurmaktaydı.

Öküz arabaları ile yapılan nakliye

 

Ordu içerisinde veteriner işlerinin uygun bir şekilde yürütülmesi için bazı nizâm-nâmeler hazırlanmıştır.  Bunlardan birisi de 1911 yılında hazırlanmış olan “ʻAskerî Teşkîlât-ı Sıhhiyye-i Baytariyye Nizâm-nâmesi” adı altında yayınlanan nizâm-nâmedir.

Adı geçen nizâm-nâme kırk dokuz maddeden oluşmaktadır. İçerisinde geçen maddelerde veterinerliğe alınacak kişiler, ordudan tabur düzeyine kadar inen birliklere tayin edilecek veterinerlerin rütbeleri, ʻAskerî Baytar Mektebi’ne alım koşulları, veteriner yetiştirilmesi ve eğitimleri vb. önemli bilgiler yer almaktadır.

1. Dünya Savaşı başladıktan sonra bazı okullardan olduğu gibi veterinerlik mekteplerinden de Çanakkale Muharebeleri’ne katılan askerler olmuştur. Katılanların bir kısmı da Çanakkale’de şehit olmuşlardır.

Bu yazımızda Rûmî 1327 (Mîlâdî-1911) yılında İstanbul Askerî Matbaa’da basılan “ʻAskerî Teşkîlât-ı Sıhhiyye-i Baytariyye Nizâm-nâmesi” adlı çeviri yazısı yayınlanmıştır.

 

* * *

 

ʻAskerî Teşkîlât-ı Sıhhiyye-i Baytariyye Nizâm-nâmesi Sûretidir

 

Hey’et-i Sıhhiyye-i Baytariyye

 

1- Mevâdd-ı ʻUmûmiyye

 

Birinci Mâdde – Ordu-yı Hümâyûn’un hey’et-i sıhhiyye-i baytariyyesi ber-vech-i âtî teşkîl olunur.

a- Zâbit rütbesini hâ’iz etıbbâ-yı baytariyye ve eczâ’cılardan,

b- Sıhhiyye-i baytariyye zâbitânı vezâ’ifinde istihdâm olunanlardan (Mevcûd naʻl-band başı ve naʻl-band çavuşları da bu sınıftan maʻdûddur).

c- Sıhhiyye-i baytariyye efrâdından (Naʻl-bandlar)

İkinci Mâdde – Ordu-yı hümâyûn hey’et-i sıhhiyye-i baytariyyesinin re’s-i kârında livâ rütbesinde bir tabib baytar (Umûr-i sıhhiyye-i baytariyye müfettiş-i ʻumûmiyyesi) (Harbiyye nezâretine tâbiʻ) her kolorduda binbaşı ilâ mîralay rütbesinde bir (Kolordu ser-baytarı) her müstakill fırkada binbaşı ilâ kaymakam rütbesinde bir fırka ser-baytarı bulunur.

Her topçu alayına binbaşı, kaymakam rütbesinde bir ser-baytar taʻyîn olunur. İşbu ser-baytar topçu alayının ʻaynı zamanda birinci taburunun baytarı olduğundan mezkûr taburda: Müstahdem olmak üzere bir mülâzım-ı evvel <<Baytar muʻâvini>> me’mûr edilir. Diğer taburlardan beherine yüzbaşı rütbesinde bir baytar ve süvârî alaylarının ser-baytarları binbaşı, kaymakam rütbesinde olup maʻiyyetine bir yüzbaşı ve bir mülâzım rütbesinde iki baytar taʻyîn kılınır. Nizâmiye taburlarıyla alaya merbût mitralyöz hayvânâtına bakmak üzere her bir üç nizâmiye piyâde alayına yüzbaşı rütbesinde bir baytar; nakliye taburlarına biri kıdemli olmak üzere yüzbaşı rütbesinde ikişer, maʻiyyet-i seniyye ve mekteb-i harbiye numûne bölüğüne yüzbaşı rütbesinde bir baytar, ester-süvâr taburlara birer ve mevâkiʻ-i müstahkeme ile remont alaylarına lüzûmu kadar baytar taʻyîn edilir.

Üçüncü Mâdde – Mülâzım-ı evvel rütbesinde bulunan etıbbâ-yı baytariyye kâʻideten bir kıtʻa-yı ʻaskeriyye baytarlığına re’sen me’mûr edilmeyip yalnız kıtʻaât ve hayvânât hasta-hânelerindeki baytar zâbitânı maʻiyyetlerinde muʻâvin olarak istihdâm edilirler. Mevcûd sınıflar mektebden ilk mülâzım-ı evvel yetişecek sınıfa kadar yüzbaşılıkla neş’et edecekleri cihetle bu yüzbaşılar kıtʻaâtta iki sene kıdem kesb etmedikçe işbu mülâzım-ı evveller gibi muʻâmele göreceklerdir. İhtiyât baytar zâbitânı tekrâr orduya dâhil olduklarında rütbelerine göre muʻâmele görürler.

Sıhhiyye-i baytariyye küçük zâbitânı ve onbaşılarıyla efrâdı kıtʻaât ve hayvânât hasta-hânelerindeki vezâ’if-i muʻînelerinden başka makâmât-ı sıhhiyye-i baytar maʻiyyetlerinde <<Yazıcılık>> hidemâtında dahi istihdâm olunurlar.

 

         1- Sıhhiyye-i Baytariyye Zâbitânı

 

a- Baytar Zâbitânın İkmâli

Dördüncü Mâdde – Sıhhiyye-i baytariyye zâbitânı:

Evvelen:          ʻAskerî baytar mektebinden her sene (Baytar mülâzım-ı evvelin) diplomasını ihrâz eden etıbbâ-yı baytariyye-i ʻaskeriyye ile,

Sâniyen:          Orduya hidmet-i muvazzafa-ı ʻaskeriyyeyi îfâ etmek üzere dâhil olan,

Sâlisen:           Münhasıran bir senelik hidmet-i muvazzafayı tamâmen itmâm eden sivil etıbbâ-yı baytariyye miyânından ikmâl olunur.

 

         2- ʻAskerî Baytar Mektebi – Etıbbâ-yı Baytariyye-i ʻAskeriyyenin Yetiştirilmesi

Beşinci Mâdde – ʻAskerî baytar mektebinden maksad orduya zâbitân-ı sıhhiyye-i baytariyye yetiştirmektir. İşbu mektebe kayd olunmaya tâlib olan şâkirdânın muʻâmeleleri ʻaskerî baytar mektebi taʻlîmât-nâme-i dâhilîsi ahkâmına tevfîkan icrâ olunur. Şerâ’it-i lâzımeyi hâ’iz bulunarak mektebe nâm-zedliği kabûl olunan şâkirdân hayât-ı ʻaskeriyyeye yakından vukûf hâsıl etmek ve îcâb eden terbiye ve zabt u rabt-ı ʻaskerîyi iktisâb etmek üzere topçu ve-yâ süvârî küçük zâbit mekteblerine altı ilâ sekiz ay neferlikle bil-fiʻil hidmet-i ʻaskeriyede bulunarak sûret-i mahsûsada taʻlîm ve terbiye edilirler.

İşbu hidmet-i ʻaskeriyenin hitâmında kesb-i istihkâk eden müteʻâmillerin yedine zâbitliğe derece-i liyâkat, kâbiliyyet, tabʻ, mizâc, tavr ü hareket ve maʻlûmât-ı mekteb-i ʻaskeriyelerine dâ’ir îzâhât-ı sarîha ve katʻiyyeyi muhtevî olmak üzere mekteb kumandanı tarafından mümzâ bir (Tasdîk-nâme) verilir. Tasdîk-nâme ihrâz edemeyen talebe ʻaskerî baytar mektebine dâhil olamazlar. Bunlar hakklarında senelerine göre ahz-ı ʻasker kânûn-nâmesi ahkâmı tatbîk edilir. Bu vechle îfâ eyledikleri hidmet-i ʻaskeriye gerek der-ʻakab ve gerek istikbâlen îfâsına mecbûr bulundukları hidmet-i muvazzafa-ı ʻaskeriyyeden maʻdûd bulunur.[1]

Altıncı Mâdde – Tasdîk-nâme ihrâz eden şâkirdân, ʻaskerî baytar mektebine leylî talebe sıfatıyla kayd ve kabûl olunur. Müddet-i tahsîl dört senedir.

Yedinci Mâdde – Sene-i tedrîsîye Eylül’ün birinci günü başladığından hidmet-i ʻaskeriye ile bunu müteʻâkib kayd ve kabûl muʻâmele-i katʻiyyesi işbu târîhten birkaç gün evvel hitâm bulmalıdır. ʻAskerî baytar mektebi şâkirdânı mektebin taʻlîmât-nâme-i dâhilîsi ahkâmına tâbiʻ bulunarak müddet-i tahsîlin birinci senesinde nefer ikinci senesinde onbaşı üçüncü senesi nihâyetine kadar baytar küçük zâbiti (Çavuş) dördüncü sene nihâyetine kadar (Baş Çavuş rütbesine muʻâdil) baytar nâm-zedi sıfatını hâ’iz bulunurlar.

Sekizinci Mâdde – Tahsîl müddetinin hitâmında icrâ kılınacak bir imtihân-ı ʻumûmî de şerâ’it-i lâzıme ile diploma ahzına muvaffak olanların ʻuhdesine mülâzım-ı sânilik rütbesiyle ʻaskerî baytarlık tevcîh olunur.

Tenbîh [Mektebden mülâzım-ı sâni rütbesiyle neş’et etmek husûsu işbu nizâm-nâmenin mevkiʻ-i icrâya konduğu günden iʻtibâren ʻaskerî baytar mektebine dâhil olacak şâkirdâna ʻâ’id olup târîh-i mezkûre değin mektebde mevcûd olan sınıflar kemâ-fi’s-sâbık yüzbaşılıkla neş’et edeceklerdir.]

Dokuzuncu Mâdde- ʻAskerî baytar mektebinden mülâzım-ı sâni rütbesiyle neş’et eden zâbitân-ı sıhhiyye-i baytariyye işbu rütbede yalnız bir sene kalırlar.

Onuncu Mâdde – Her sene neş’et eden etıbbâ-yı baytariyye-i ʻaskeriyyenin künyeleri mekteb müdîriyyeti tarafından umûr-i sıhhiyye-i baytariyye müfettiş-i ʻumûmîliğine ve oradan     [Tabâbet-i baytariyye-i ʻaskeriyye tatbîkât mektebi ve serîriyyâtı] müdîriyyetine tevdîʻ kılınır.

On Birinci Mâdde – Etıbbâ-yı baytariyye-i mezkûre ʻaskerî baytar mektebi tedrîsâtından başka (Tabâbet-i baytariyye-i ʻaskeriyye tatbîkât mektebi ve serîriyyâtında) bir sene müddetle tabâbet-i bahriye-i ʻaskeriyyenin nazariyyât ve tatbîkâtıyla ve nizâmât-ı ʻaskeriyyece tevsîʻ-i maʻlûmât ve meleke etmekle mükellefdirler.

On İkinci Mâdde – Tatbîkât mekteb ve serîriyyâtında icrâ olunacak bir sene-i taʻlîmiyye hitâmında müdâvim mülâzım-ı sâni etıbbâ-yı baytariyye-i ʻaskeriyye umûr-i sıhhiyye-i baytariyye müfettiş-i ʻumûmîsinin huzûrunda bir imtihân ve muʻâyeneye tâbiʻ tutularak kendilerine mekteb-i mezkûr müdîriyyeti tarafından iktidâr ve derece-i kâbiliyyetlerine dâ’ir tafsîlât ve sarâhat-ı lâzımeyi hâ’iz bir şehâdet-nâme verilerek rütbeleri mülâzım-ı evveliğe terfîʻ edilir. İşbu şehâdet-nâmede etıbbâ-yı baytariyye-i mezkûrenin kâbiliyyet, iktidâr, mizâc ve tavr ve hareketlerine müteʻallik tafsîlât-ı künye ve sicillerine geçirilmek üzere bâ-defter mekteb-i mezkûr müdîriyyeti tarafından umûr-i sıhhiyye-i baytariyye müfettiş-i ʻumûmîliğine ayrıca tevdîʻ kılınır.

On Üçüncü Mâdde – <<Tabâbet-i baytariyye-i ʻaskeriyye tatbîkât mektebinin serîriyyâtında>> bir sene ikmâl-i tahsîl eden etıbbâ-yı baytariyyenin kıtʻaât ve hayvânât hasta-hânelerine ihtiyâca göre taʻyînleri harbiyye nezâreti umûr-i sıhhiyye-i baytariyye müfettiş-i ʻumûmîliği dâ’iresi tarafından icrâ olunur.

On Dördüncü Mâdde – Etıbbâ-yı baytariyye-i mezkûrenin tabâbet-i baytariyye-i ʻaskeriyyenin ledünniyyât ve bütün teferruʻâtıyla hayvânât mubâyaʻâtı muʻâmelâtı, makâmât ile muhâbere usûlü, ʻaskerî naʻl-band mekteblerinin devre-i tedrîsîyelerinin idâresi husûsâtında rüsûh ve meleke iktisâb eylemeleri âmirlerinin nezâret ve teblîgât-ı mütemâdîyeleri sâyesinde vâkiʻ olur.

On Beşinci Mâdde – İki sene mülâzım-ı evvel rütbesiyle îfâ-yı hidmet eden muʻâvin etıbbâ-yı baytariyye yüzbaşılık rütbesine kesb-i istihkâk ederek mevcûd münhallâta bakılmaksızın terfîʻleri icrâ olunur.

On Altıncı Mâdde – Zâbitân-ı sıhhiyye-i baytariyyenin terfîʻleri terfîʻ-i rütbe kânûnu mûcibince icrâ olunur.

On Yedinci Mâdde – (Yüzbaşıdan binbaşı yaʻnî alay ser-baytarı) olmak için terfîʻ-i rütbe kânûnunda münderic evsâf ve şerâ’itten mâʻadâ <<Tabâbet-i baytariyye tatbîkât mektebi ve serîriyyâtında>> üç mâh müddetle husûsî bir devre-i tedrîsîyede tabâbet-i baytariye-i ʻaskeriyyece vukûʻa gelen bütün teceddüdât ve tahavvülât ve bilhâssa nizâmât ve kavânîn-i cedîdenin tatbîkî hakkında mükemmel ve sarîh bir fikr ve meleke hâsıl eylemeleri de meşrûttur.

İşbu devre-i tahsîl her sene üç mâh olup binbaşılığa terfîʻe kesb-i istihkâk eden baytar zâbitânı Der-saʻâdette Mayıs ibtidâsında bulunmak üzere celb edilirler.

 

b- Sıhhiyye-i Baytariyye Zâbitânı Vezâ’ifinde İstihdâm Edilenler

On Sekizinci Mâdde – Mülkiyye baytar mektebinden me’zûn sivil etıbbâ-yı baytariyye altışar mâh numûne kıtʻaâtında neferlikle îfâ-yı hidmet ettikten sonra mütebâkî altı ay müddetlerini hidemât-ı sıhhiyye-i baytariyyede baytar muʻâvini olarak ikmâl eylemek üzere yalnız bir sene hidmetle mükellefdirler. [İhtiyât zâbitânı kânûnu mâdde (12)]

On Dokuzuncu Mâdde – İşbu sivil etıbbâ-yı baytariyye miyânında gerek tavr ve hareketleri ve gerek liyâkatları iʻtibârıyla altı ay neferlik hidmetini müteʻâkib zâbitân-ı sıhhiyye-i baytariyye miyânına dâhil olmalarında bir mahzûr görülenler ancak tekmîl seneyi neferlik hidmetiyle îfâ ederler.

Yirminci Mâdde – Seferberlik hâlinde ihtiyât baytarları kifâyet etmediği hâlde altı ay hidmet-i ʻaskeriyeyi îfâ eden mülkiyye baytar mektebi şâkirdânından[2] müntehî sınıf olanlar seferber orduya baytar muʻâvini (Mülâzım-ı sâni) olarak ve henûz üçüncü sınıfı ikmâl etmeyenler ise baytar küçük zâbiti olarak idhâl olunur.

Yirmi Birinci Mâdde – Sû’-i tavr ve hareketiyle ʻadem-i liyâkatlarından dolayı yalnız neferlik hidmetini îfâ eden sivil etıbbâ-yı baytariyye hidmet-i muvazzafının hitâmında ıslâh-ı hâl eylediklerine kanâʻat hâsıl olduğu takdîrde hakklarında ihtiyât zâbiti kânûnunun arkadaşları hakkında tatbîk edilen ahkâmı ʻaynen cârîdir. Bu husûsta kolordu ser-baytarlarının tasdîk muʻâmelesi üzerine kolordu kumandanının emriyle îfâ-yı muʻâmele olunur.

Yirmi İkinci Mâdde – ʻAle’l-usûl bir senelik hidmet-i mükellefeyi matlûba muvâfık olarak îfâ etmiş ve âmirlerinin hüsn-i nazar ve takdîrine mazhar olmuş sivil etıbbâ-yı baytariyyeden arzû edenlerin münhall bir yer bulunmak ve harbiyye nezâreti tensîb husûsunda muhtâr kalmak üzere baytar mülâzım-ı sâni rütbe ve tahsîsâtıyla baytar zâbitliği mesleğine kabûlü hâ’izdir.

Yirmi Üçüncü Mâdde – Yirmi ikinci mâddede mezkûr şerâ’it ve usûl ile ʻuhdelerine baytar mülâzım-ı sânilik rütbe ve tahsîsâtı tevcîh edilen etıbbâ-yı baytariyye-i ʻaskeriyye ledünniyyât ve tatbîkâtta meleke hâsıl etmek için ilk sene <<Tabâbet-i baytariyye-i ʻaskeriyye tatbîkât mektebi ve serîriyyâtına>> hasr edilmek üzere be-heme-hâl üç sene hidmete mecbûr tutulurlar.

 

c- Efrâd-ı Sıhhiyye-i Baytariyye (Naʻl-bandlar)

 1- Maʻlûmât-ı ʻUmûmiyye

Yirmi Dördüncü Mâdde – Efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyye (Naʻl-bandlar) hey’et-i sıhhiyye-i baytariyyeden maʻdûd olup hey’et-i mezkûre ile birlikte bir sınıf-ı mahsûs teşkîl ederler. Elbise nizâm-nâmesinin taʻyîn ettiği işâret-i mahsûsayı hâ’iz bir üniforma giyerler. Bunların teslîhâtı bir kasatura ile harbde rövelverdir.

Yirmi Beşinci Mâdde – Efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyyenin intihâb ve kıtʻaâta taʻyîn ve tevzîʻleri ile kuyûdât ve sicillâtı husûsâtından ve taʻlîm ve terbiyelerinin ikmâliyle vazîfelerinin hüsn-i temşiyetinden kolordu ser-baytarları mes’ûldür.

Yirmi Altıncı Mâdde – Müstakill fırkalara tefrîk ve taʻyîn edilen efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyyenin taʻlîm ve terbiyelerinin ikmâliyle vazîfelerinin hüsn-i temşiyetinden fırka ser-baytarları mes’ûldürler.

Yirmi Yedinci Mâdde – Bi’l-ʻumûm kolordulardaki efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyyenin nezâret-i ʻumûmiyyesi tabîʻî olarak umûr-i sıhhiyye-i baytariyye müfettiş-i ʻumûmiyyeliği dâ’iresine ʻâ’id olup işbu dâ’ire her sene ordu-yı muvazzaf ile ihtiyât ve redîfte bulunan efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyyenin mikdârlarını ve istibdâl olunacakların yerlerine ordu-yı muvazzafın ihtiyâcına göre ne mikdâr efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyye yetiştirileceği kolordularla bil-muhâbere taʻyîn ve îcâb eden cedvelleri tertîb ederek seferberlik için erkân-ı harbiyye-i ʻumûmiyyeye birer sûretini takdîm eder.

Yirmi Sekizinci Mâdde – Her sene kolorduların ihtiyâcına göre istibdâl edileceklerin yerine yetişecek efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyye mikdârını kolordu kumandanı taʻyîn eder.

Yirmi Dokuzuncu Mâdde – Efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyye vakt-i hazarda mevâkiʻ ve kıtʻaât-ı ʻaskeriyye ve merkez hayvânât hasta-hâneleriyle çiftlikât-ı ʻaskeriyye ve makâmât-ı sıhhiyye-i baytariyye maʻiyyetlerinde istihdâm olunurlar. Hâl-i harbde ise efrâd-ı mezkûreye fazla olarak seyyâr hayvânât hasta-hâneleriyle menzil hidemât-ı sıhhiyye-i baytariyyesinde lüzûm görülür.

Otuzuncu Mâdde – Efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyyenin hidmet ve vazîfeleri hidemât-ı sıhhiyye-i baytariyyeye muʻâvenetten ʻibâret olup onlar da şöyledir: Hasta hayvânâta bakmak, ʻameliyâtlarda muʻâvenet, hayvânâtı naʻllamak, makâmât-ı sıhhiyye-i baytariyye maʻiyyetlerinde kâtiblik etmek, merkez hayvânât hasta-hânesi eczâ’hânelerinde istihdâm olmak ve… ilâh.

Binâ’en-ʻaleyh efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyyenin (Naʻl-bandların) kuva-yı ʻaklîyye ve bedenîyyeleri yerinde sanʻata âşinâ ve okuyup yazması olan efrâdın intihâb olunmaları şarttır.

 

2- Efrâd-ı Sıhhiyye-i Baytariyyenin İkmâli

Otuz Birinci Mâdde – Efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyye naʻl-bandları silâhaltında bil-fiʻil ve lâ-akall altı ay taʻlîm ve terbiye görmüş ve naʻl-bandlık ve demirci sanʻatına oldukça vâkıf efrâd-ı ʻaskeriyye miyânında ve tercîhen gönüllü olarak tâlib olanlardan intihâb olunur. Gönüllü olarak tâlib olanların ʻadedi kâfî gelmez ise mütebâkîleri bi’l-’intihâb taʻyîn olunur.

Otuz İkinci Mâdde – Efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyyenin (Naʻl-bandların) intihâb ve taʻyîn muʻâmelesi her sene teşrîn-i evvel ayında hitâm bulur. İntihab olunan efrâd evvel emirde kolordu ser-baytarının sıkı bir mes’ûliyyet ve nezâreti tahtında tedrîs edilmek üzere cemʻ edilerek ordu dâ’iresindeki ʻaskerî naʻl-band mektebine rabt ve misâfir edilir.

Otuz üçüncü Mâdde – Efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyyenin (Naʻl-bandların) tedrîsât-ı nazariyye ve ʻameliyesi ʻaskerî naʻl-band mektebleri nizâm-nâmesi mûcibince îfâ edilir.

Otuz Dördüncü Mâdde – Kıtʻaât ve merkez hayvânât hasta-hânelerinde bir mûcib kadro bulundurulacak naʻl-band onbaşı çavuş ve naʻl-band başılar münhallâtı ʻaskerî naʻl-band mekteblerinden çıkan ve kıtʻaâtta bulunan naʻl-band neferleri miyânında icrâ kılınacak müsâbaka imtihânıyla imlâ edilir.

Otuz Beşinci Mâdde – Sıhhiyye-i baytariyye küçük zâbitânı nizâmiye küçük zâbitân nizâm-nâmesinde münderic mevâddan müstefîd olurlar.

Otuz Altıncı Mâdde – İhtiyât ve redîfteki efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyyenin mikdârı hidemât ve teşkîlât-ı sıhhiyye-i baytariyyenin ihtiyâcından fazla olduğu takdîrde bunlar sofa dâhil olurlar.

         2- Teşrîfât ve İnzibâta Müteʻallik Mevâdd-ı ʻUmûmiyye

Otuz Yedinci Mâdde – Bil-cümle erkân ve ümerâ ve zâbitân ve efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyye silâhaltında bil-fiʻil hidmet ve bu esnâda mukaddes sancak altında da yemîn ettiklerinden tamâmen ʻasker olup bil-cümle kavânîn ve nizâmât-ı ʻaskeriyyeye bilâ-istisnâ’ tâbiʻdirler.

Otuz Sekizinci Mâdde – Hey’et-i sıhhiyye-i baytariyye vazîfeleri iktizâsı ʻaynı zamanda hem ʻaskerî ve hem de sıhhî Mâ-fevklerine karşı itâʻat ve inkıyâda mecbûr olduklarından her iki sûret-i tâbiʻiyyetiyle mükellefdirler. Sırf fennî ve sıhhî husûsâtta yalnız sıhhî âmirlerden emir telakkî ederler.

Otuz Dokuzuncu Mâdde – Zâbitân-ı sıhhiyye-i baytariyyenin berrî ve bahrî diğeri hidmet-i harbiyye zâbitân ve efrâdı üzerinde re’sen âmiriyye hakkları olmayıp ancak devâ’ir-i ʻaskeriyye ve hasta-hânelerle ʻaskerî baytar mektebinde olduğu gibi teşkîlât-ı iktizâsı doğrudan doğruya maʻiyyetleri sayılan idâre ve dâhiliyye zâbitân ve efrâdı bu kayddan hâricdir.

Kırkıncı Mâdde – Bir kıtʻaya me’mûr edilecek sıhhiyye-i baytariyye zâbitânının o kıtʻa kumandanının rütbece mâ-dûnunda bulunmasına riʻâyet kâʻide-i ʻumûmiyyedendir.

Kırk Birinci Mâdde – Sıhhiyye-i baytariyye zâbitânı hukûk ve mükellefiyyetce sâ’ir berrî ve bahrî zâbitân ile tamâmen müsâvîdirler.

Kırk İkinci Mâdde – Teşrîfât, hukûk ve vezâ’if-i âmiriyyeyi taʻyîn eden nizâmât ve kavânîn-i mahsûsa hey’et-i sıhhiyye-i baytariyye aʻzâsına da şâmildir.

Kırk Üçüncü Mâdde – Her sıhhiyye-i baytariyye zâbiti doğrudan doğruya kendi maʻiyyetinde bulunan sıhhiyye-i baytariyye zâbitan, küçük zâbitân ve efrâdının baytar eczâ’cıları ile naʻl-band başı ve naʻl-bandların ve merkez hayvânât hasta-hânelerindeki me’mûrîn ve müstahdemîn re’sen âmiri add olunurlar.

Kırk Dördüncü Mâdde – Üniformalarını lâbis zâbitân-ı sıhhiyye-i baytariyyeye gerek münferid efrâd ve selâm karakolları ve gerek yanaşık kıtʻaât tayfalarından ʻaynı rütbedeki sunûf zâbitânına yapıldığı misillü îfâ-yı resm-i selâm olunur.

Kırk Beşinci Mâdde – Etıbbâ-yı baytariyye-i ʻaskeriyyenin terfîʻleri kânûn-ı mahsûsa mûcibince icrâ olunur. Binbaşılığa (Ser-baytarlığa) terfîʻ için ayrıca on yedinci mâddeye mürâcaʻat olunmalıdır.

Etıbbâ-yı baytariyye-i ʻaskeriyyenin tahvîl-i me’mûriyyet ve terfîʻlerinde istiʻdâd-ı mahsûsaları ve ihtisâsları nazar-ı iʻtibâra alınır. Bir mü’essese-i ʻilmiyye ve-yâ bir hasta-hânenin mütehassıslığında ve-yâ bir me’mûriyyet-i mühimme-i mahsûsada bulunan baytar zâbiti vazîfesinde mümkün mertebe uzun müddet ibkâ olunur.

Kırk Altıncı Mâdde – Hidmet esnâsında îcâb eden şiddetli bir zabt u rabtın te’mîni için rü’esâ-yı sıhhiyye-i baytariyye maʻiyyetlerine karşı ber-vech-i âtî derecât-ı salâhiyyetini hâ’izdirler.

Harbiyye nezâreti umûr-i sıhhiyye-i baytariyye müfettiş-i ʻumûmîsine ……….. bir fırka kumandanı derecesinde

Kolordu ser-baytarlarına

ʻAskerî baytar mektebi müdîriyyetine     ……………….. Bir alay kumandanı derecesinde

Fırka ser-baytarına

Alay ser-baytarına……………..rütbesine göre tabur ve-yâ alay kumandanı derecesinde

Tabur baytarına…………………bir bölük kumandanı derecesinde salâhiyyet iʻtâ olunur.

Kırk Yedinci Mâdde – Zâbitân, küçük zâbitân ve efrâd-ı sıhhiyye-i baytariyye umûr-i sıhhiyye-i baytariyyeden dolayı baytar âmirleri umûr-i idâreye ve ʻaskeriyyeden dolayı ʻaskerî âmirleri tarafından tecziye edilirler.

Kırk Sekizinci Mâdde – Zâbitân-ı sıhhiyye-i baytariyye mürâcaʻât-ı resmiyelerini silsile-i merâtibe tevfîkan icrâ ederler. Bunun hilâfında vukûʻ bulacak her mürâcaʻat redd olunur.

Kırk Dokuzuncu Mâdde – Hey’et-i sıhhiyye-i baytariyyenin tekâʻüd, istiʻfâ ve sınıf-ı ihtiyâta nakilleri bu bâbdaki kavânîne tevfîkan icrâ olunur.

 

İşbu nizâm-nâmenin nizâmât-ı devlete ʻilâvesini irâde ederim.

14 Receb sene 329 ve 28 Hazîrân sene 327

Mehmed Reşâd

Sadr-ı aʻzam                                                   Harbiyye Nâzırı

İbrahim Hakkı                                                Mahmûd Şevket

 

 

[1] İşbu mâdde ahkâmının ilk senelerde tatbîkî mümkün olamadığı sûrette kâbil-i tatbîk bir hâle gelinceye kadar şimdilik kemâ-fi’s-sâbık îfâ-yı muʻâmele olunması hâ’iz olabilir.

[2] Mülkiyye baytar mektebi şâkirdânı dâhil-i sinn-i askerî oldukları takdîrde ahz-ı ʻasker kânûnu mûcibince mükellef bulundukları bir senelik hidmet-i ʻaskeriyenin neferlikle icrâ olunacak ilk altı ayını gerek esnâ-i tahsîlde ve gerek tahsîlin ibtidâsında îfâ etmek ve-yâhûd bütün seneyi hep birden tahsîlin hitâmına te’hîr etmek husûsunda muhtârdırlar. ʻAskerî baytar mektebine kayd olunmak arzûsuyla hidmet-i ʻaskeriyelerini îfâ edipte kabûl olunamayanlar da bu miyândadırlar.

* * *

Çeviriden Bazı Sayfalar

  

 

 RESİMLER

Haydarpaşa’da açılan ilk Askerî Baytar Mektebi. Müessesenin harici manzarası.

(Naciye Turgut CEBECİ, Ülkemizdeki Veterinerlik Eğitimi ve Selimiye Veteriner Sağlık Meslek Lisesi Hayvan Hastanesi, 473-495, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VIII, 21-23 Kasım 2014, Cilt I, Dörtbudak Yayınları, s. 478)

 

Askerî Baytar Mektebi’nin Kârgir binası.

(Naciye Turgut CEBECİ, a.g.m., s. 479)

 

Seririyat-ı İntaniye Laboratuarı. Askerî Baytar Tatbikat Mektebi ve Hastahanesi.

(Naciye Turgut CEBECİ, a.g.m., s. 480)