Mehmet Şevki Yazman (1896-1974) Germili’de doğmuş, Erzincan Askeri Rüştiyesi, İstanbul Askeri İdadisi’nde okuduktan sonra Harp Okuluna girmiş, ancak son sınıftayken erken mezun edilerek Çanakkale cephesine gönderilmiştir. Bu cephedeki gözlemlerini Çanakkale Savaşı’nın genel tarihi ile de birleştirecek, savaşa katılmış diğer subayların anılarından da faydalanarak “Türk Çanakkale” adlı eserini hazırlayacaktır. O dönemdeki bir çok genç gibi cepheden cepheye koşturan Yazman, Çanakkale’den sonra Galiçya Cephesi’ne oradan da Filistin’e gidecek, sonrasında Kurtuluş Savaşı’na da katılacaktır. 1950’li yıllarda Demokrat Parti’den Elazığ milletvekili olan Yazman , bir ara TBMM Başkanvekilliği de yapmıştır. ( Altı kitabı, bir senaryo çalışması, çok sayıda dergi ve gazete yazısı olan Mehmet Şevki Yazman’ın Galiçya cephesi anıları “Kumandanım Galiçya Ne Yana Düşer?” adıyla Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlarınca Nisan 2007’de yeniden basılmıştır.)
“Cephaneniz Yoksa Süngünüz Var” ya da ilk basıldığı adıyla “Türk Çanakkale” Çanakkale Savaşı konusunda yazılmış önde gelen eserlerden birisidir. Yusuf Hikmet Bayur’un Türk İnkılâbı Tarihi ( Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991 ) adlı eseri Çanakkale Muharebelerinin askeri yönünü anlatırken özellikle bu çalışmadan faydalanmıştır.
Eserin değerini artıran en önemli etken ise yayınlandığı dönem kuşkusuz. Bu çalışma otuzlu yılların Türkiye’sinin Çanakkale Savaşı’nı nasıl algıladığının da bir göstergesi aslında… “Türk Çanakkale”, Cumhuriyetin ilk döneminin bakış açısını yansıtan yarı-resmi Çanakkale Savaşı tarihi bile kabul edilebilir. Öncelikle “Türklük” vurgusu kitabın başından sonuna kadar kendini hissettirmektedir. Yazar Mustafa Kemal Atatürk’ün bu muharebelerdeki rolünü çok ayrıntılı bir şekilde anlatır. Bu arada zaman zaman çok ileri boyutlara varan , yer yer alaycı ifadelerle kendini gösteren savaşta görev alan Alman subayları eleştirme de kitabın ana temalarından birini oluşturmaktadır.
Bu tepkiselliğin nedeni açık. Aynı dönemde başta Mareşal Liman von Sanders olmak üzere Osmanlı Ordusunda görev yapmış çok sayıda Alman subayın hatıratının yurtdışında yayınlandığı, bir kısmının da Türkçeye çevrildiği hatırlanmalı. Bu subayların hatıratlarının çoğunun ana teması “kahraman Türk askeri ve onları yöneten Alman subaylar” şeklinde formüle edilebilir. Bu kitapları temel alan İngiliz kaynaklarının çoğunda da bu yaklaşım görülmektedir. Ancak bu görüş Türkiye’de büyük tepki doğurmuş, o dönemde yazılan eserlerde, hatıratlarda özellikle Alman subayların Osmanlı Ordusunda görev yapmasının faydadan ziyade zarar verdiği, Almanların çok fazla yardımı olmadığı, Osmanlıdan ziyade kendi ülkelerini düşündükleri , komuta kademelerinde sürekli tartışmalar olduğu vs. belirtilmiştir. M. Şevki Yazman’ın “Türk Çanakkale” adlı kitabında da bu açıdan çok sayıda örnek vardır.
Kitabın satır aralarından yansıyan diğer bir konu ise ( o dönem Türkiye’sinin resmi düşüncelerinden biri olan) Osmanlı eleştirisidir. Yazman eserin iki ayrı yerinde gerek Enver Paşa’yı , gerekse Esat Paşa’yı değerlendirirken onları “Osmanlı” gibi davranmakla suçlar. Otuzlu yıllar yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti’nden ayrı olarak “Türklük” kavramı altında yeni bir ulus inşası çabalarının doruk noktasına çıktığı dönemdir. Dolayısıyla Yazman’ın yazdıkları bu dönemin görüşleriyle paralellik arzetmekte.
Yazarın 20. Tümen içerisinde mülâzım ( teğmen ) olarak bizzat savaşa katılmış olması kitabın çok sayıda canlı tasvir içermesinin en önemli nedeni. Ayrıca o dönemde Çanakkale Savaşı’nda bulunmuş birçok subayın (muhtemelen birebir görüşülerek hazırlanmış ) hatırasına da yer verilmiş. “Türk Çanakkale” , yine Çanakkale Savaşlarının az bilinen yönü olan lağım muharebeleri konusunda da çok önemli tesbitler içeriyor.
Eser, Çanakkale Savaşı’nın halka yönelik anlatımında en çok vurgulanan “Norfolk taburunu bulutun alıp götürdüğü” hurafesinin gerçekte ne olduğunu dolaylı da olsa anlatmakta. Yazıldığı dönemde henüz daha bulut olayının söylentisi ortada yokken, eserin bu konuya özellikle yer ayırmış olması, Türk tarafınının saldırıyı nasıl püskürttüğünü anlatması dikkat çekici.
Mehmet Şevki Yazman “Türk Çanakkale” adlı eserini Çanakkale Savaşı içerisindeki bir çok gelişmeye getirdiği yorumlarla da zenginleştirmiş. Yazar, zaman zaman sorular sorarak, zaman zaman sohbet ediyormuş havası vererek, hatta bazen anlatımını esprilerle süsleyerek kendine özgü bir stil oluşturmuş.
Sözün özü; tepkiselliği ve bazı tartışılabilir görüşlerine rağmen eserin Çanakkale Savaşı tarihi yazımında çok önemli bir yere sahip olduğunu düşünüyorum.
( “Türk Çanakkale” adlı çalışmanın yeniden basılıp günümüz okurlarına ulaşmasında yardımcı olan merhum Mehmet Şevki Yazman’ın torunu sayın Ahmet Yazman’a da Yeditepe Yayınevi olarak teşekkürü borç biliriz.)
Cephaneniz Yoksa Süngünüz Var
Mehmet Şevki Yazman
Yayına Hazırlayan: Tuncay Yılmazer
Yeditepe Yayınevi, Mart 2008