Çanakkale Savaşları’nda kullanılan ve günümüze kadar ulaşabilen gazi topların ikinci bölümünde dört noktada sergilenen toplardan bahsedeceğiz. Bu toplar Eski Hisarlık Tepesi ile Seddülbahir Köyü arasında yer almaktadır.
Bölüm 2’de, Çanakkale Savaşları’nda şehit olan, yaralanan ve bu savaş kazanılmasında emeği geçen Türk milleti adına Eski Hisarlık Tepesi üzerine inşa edilen Mehmetçik Şehitler Abidesi’nin yanında sergilenen 2 adet Fransız topu, yine Mehmetçik Şehitler Abidesi’nden Morto Koyu’na inerken yolun sağında bulunan 2 adet 140 mm.lik Fransız topu, II. Dünya Savaşı’na hazırlık amacıyla inşa edilen Morto Koyu Bataryası’nda bulunan 2 adet 15 cm.lik toplar ile Seddülbahir Köyü meydanında sergilenen 105/45’lik top hakkında bilgi verilecektir.
Mehmetçik Şehitler Abidesi yanındaki Fransız topları;
Resim 1: Şehitler Abidesi’nde sergilenen Fransız topundan bir görünüm.
Mehmetçik Şehitler Abidesi’nde, Çanakkale Savaşları’ndan önce savunma için tahkimatlarda kullanılan ağızdan dolma toplar sergilenmektedir. Bu topların arasında Abide’nin hemen yanında iki adet arkadan dolma gemi topları bulunmaktadır.
Toplar, Fransız menşeine benzemektedir. Bu toplar muhtemelen İtilaf Güçleri’nin 9 Ocak 1916 tarihinde Çanakkale Cephesi’nden tamamen geri çekildikleri sırada arkalarında bıraktıkları toplardan olmalıdır.
Topların çap uzunlukları 8.7-8.8 cm.dir. 3.7 metre namlu uzunluğuna, prizma kamaya ve 30 adet set/yiv’e sahiptirler.
Resim 2: Abide’de sergilenen diğer topun görünümü.
Fransızlar özellikle Haziran 1915 tarihinden itibaren bazı muhasara ve gemi toplarını karaya çıkartarak Türk tarafını gemiden olduğu gibi karadan da topçu ateşi altına almaya başlamışlardır. Seddülbahir Bölgesi’ne yerleştirdikleri bu topları, Alçıtepe Köyü civarında bulunan Türk hattı cephe gerisini ve Anadolu Yakası’nda bulunan, sürekli ateşinden etkilendikleri Türk bataryalarına karşı kullanmak amacıyla karaya yerleştirmişlerdir. Çanakkale Cephesi’nde başarısız olmalarından dolayı da geriye çekilirken bu topların bir kısmını arkalarında bırakmışlardır. Toplar halen sergilenmektedir.
Mehmetçik Şehitler Abidesi-Morto Koyu yol kenarında bulunan 140 mm.lik Fransız topları;
Resim 3: Abide-Morto Koyu yolunun, yol kenarında bulunan birinci Fransız topunun bir görünümü [1]
Mehmetçik Şehitler Abidesi’nden sahile inen anayolun sağ tarafında iki adet aynı cinsten top bulunmaktadır. Bir tanesi yolun hemen yanında diğeri ise bunun 30 mt. kadar arkasındadır.
25 Nisan 1915’te yapılan kara çıkarmasında Fransız kuvvetleri Anadolu Yakası’ndaki Kumkale Bölgesi’ne çıkarma yapmışlardır. Nitekim bu çıkarmanın oyalama amacı gütmesinden dolayı Fransızlar 27 Nisan sabah 02.00’de geriye çekilerek Eski Hisarlık ve Seddülbahir arasına yerleşirler. Ertuğrul Tabyası’ndan Kerevizdere’ye kadar olan hat arasına yerleşen Fransızlar muharebe esnasında bu bölgeye bazı toplarını yerleştirir.
Resim 4: Yol kenarında bulunan topun 30 m. kadar gerisindeki ikinci Fransız topunun bir görünümü.
Fransızların yerleştirmiş olduğu bu toplar, demir platformda ve top sehpalarının üzerindedir. Etrafında 360 derece dönebilme kabiliyetine sahiplerdir. İki topun da namluları halen sağlamdır. Fakat topların arkası kullanılmaması için tahrip edilmiştir. Yaklaşık 5 metrelik namlu uzunluğuna sahip olan toplar 14 cm. çapında ve 42 adet set/yiv’e sahiptir. Ayrıca kaması da vidalı kamadır. Bu toplar halen yerinde durmaktadır.
Morto Koyu Bataryası’nda bulunan 15 cm.lik toplar;
Resim 5: Morto Koyu Bataryası’nın Google Earth üzerindeki konumu.
Morto Koyu Bataryası, Morto Koyu’nun batısında Seddülbahir Köyü’ne gelmeden sahil kenarındadır. Deniz kenarına inşa edilen batarya, Boğaz’dan gelebilecek saldırılara karşı uygun bir noktada bulunmaktadır.
Batarya, II. Dünya Savaşı’na hazırlık amacıyla 1936-1940 yılları arasında diğer tahkimatlarla birlikte yapılmıştır. Nitekim II. Dünya Savaşı bu bölgeye yansımadığı için bu batarya da aktif olarak kullanılmamıştır. Batarya, Morto Koyu içerisinde bulunduğu için bu isimle anılmaktadır.
Resim 6: Batarya’daki boyalı olan topun günümüzdeki durumu.
Buradaki bataryanın fiziki özellikleri de Anadolu Yakası’nda bulunan Karanlıkliman Koyu Bataryası ile aynıdır. Batarya’da 2 adet 15 cm.lik gemi topu bulunmaktadır. Topların namlu uzunluğu ise 7 mt. kadardır ve yaklaşık 15.000 metre menzile sahiptirler. Toplar çok korunaklı betondan yapılma yarı bonet şeklindeki yapının içerisindedir. Toplar arasında 10 mt. mesafe bulunmaktadır. Bu topları ise ince ve çıkıntı bir burun ayırmaktadır. Topların bir tanesi boyalı iken diğeri ise değildir ve halen yerlerinde durmaktadır.
Resim 7: Batarya’daki boyasız olan diğer topun görünümü.
Seddülbahir Köyü meydanında sergilenen 105/45’lik top;
Resim 8: Seddülbahir Köyü meydanında sergilenen 105/45’lik topun bir görünümü.
Seddülbahir Köyü içerisinde, caminin hemen karşısında yol kenarında 105/45’lik bir adet gemi topu sergilenmektedir. Burada sergilenen top 1916 yılında kurulan Harapkale Bataryası’na aittir.
Harapkale Bataryası, Ekim 1916’da Boğaz’ın Rumeli Yakası’nda bulunan Harap Kale, Harap Tabya ve Harap Tepe diye bilinen mevkiye kurulmuştur. Boğaz tahkimatını güçlendirmek için ve savaş gemilerinin Boğaz önünde rahatlıkla dolaşabilmelerini önlemek amacıyla kurulan bataryalardandır. Topların yerleştirildiği mevzinin Harap Kale civarında olmasıyla batarya bu ismi alır.
Ekim 1916’da tabiyesi tamamlanan toplar 2 adet 105/45’lik gemi topudur. Topun namlu uzunluğu ise 4725 cm.dir. 32 adet yiv/set’e sahip olan topun kaması menşuri kamadır. Menzili ise yaklaşık 12.000 metredir.
Resim 9: Harapkale Bataryası’nda ve namlusu Seddülbahir Köyü’ne doğru çevrili iken topun bir görünümü.
Çanakkale Savaşları Araştırmacı-Yazar
Bayram AKGÜN
baryamakgun@hotmail.com
KAYNAKÇA
- www.iwm.org.uk