Çanakkale’de, Dünya’nın Yenilmez Armadası’na geçit vermeyen kahraman Türk topçularının Boğaz’ı fevkalade savunması, Türk tarihine damgasını vuran, unutulmaz bir zafer olarak kayda geçmiştir. Türk topçularının vatan müdafaasındaki özverili, disiplinli ve cesurca toplarını kullanmaları sonucu Çanakkale Boğazı’nın geçilmezliği tüm dünyaya gösterilmiştir.
Çanakkale Savaşları’nın ardından günümüze kadar birçok topçu askerlerin hatıraları ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmada ise savaş gemilerinin Boğaz’ı geçmesine mani olmak için kullanılan ve günümüze kadar ulaşabilen, Çanakkale Savaşları’nda kullanılan ve bize kalan yadigar gazi toplar hakkında bilgi verilecektir.
Çanakkale Savaşları’ndan günümüze ulaşabilen ve halen yerlerinde duran topların durumu, teknik özellikleri ve savaş sırasındaki rolleri, bu çalışmanın asıl konusunu oluşturmaktadır.
Çalışma, birkaç bölümden oluşmaktadır ve toplar bir gezi güzergahı şeklinde sıralı olarak anlatılacaktır. Herbir bölümde birkaç top ile ilgili bilgi verilerek, günümüze ulaşabilen tüm toplar hakkında bilgi verilmesi sağlanmış olacaktır.
Bölüm 1’de, Eceabat OPET Tarihe Saygı Parkı içerisinde bulunan 4 adet 150/26’lık kısa kıyı topu, Rumeli Mecidiye Tabyası’nda bulunan 240/35’lik uzun kıyı topu, Domuzdere Tabyası’nda bulunan 5 adet 240/22’lik kısa kıyı topu ve Alçıtepe Canlı Savaş Galerisi Müzesi girişinde bulunan 1 adet 150/40’lık seri ateşli gemi topu hakkında bilgi verilecektir.
Eceabat OPET Tarihe Saygı Parkı içerisinde bulunan 150/26’lık toplar;
Resim 1: OPET Tarihe Saygı Parkı içerisinde bulunan 150/26’lık bir topun görünümü.
Çanakkale’nin Eceabat ilçesi feribot iskelesi yanında bulunan OPET Tarihe Saygı Parkı içerisinde dört adet namluları kesilmiş 150/26’lık kısa kızaklı kıyı topu bulunmaktadır. Bu toplar birkaç yıl önce Eceabat Belediye binasının önünde sergilenmekteydi.
Adı geçen toplar uzun zaman önce Kayalıtepe Tabyası’ndan Eceabat Belediye binasının önüne taşınmıştır. Ardından da Opet Parkı’na taşınarak son yerini almışlardır.
Kayalıtepe Tabyası, Behramlı Köyü’ne 8 km. mesafede bulunmaktadır. Bulunduğu tepe deniz seviyesinden 220 mt. kadar yüksekte olmakla birlikte Kabatepe mevkisine hakim bir konumdadır.
Tabya, II. Abdülhamit tarafından Asaf Paşa’ya inşa ettirilir.[1] Ege Denizi açıklarından gelebilecek tehditlere karşı yapılmıştır. Bulunduğu mevkinin topoğrafik özelliklerinden dolayı ismini alan tabya yarımadanın giriş tahkimatları ile Kabatepe hattı üzerinde bulunan tek tabyadır.
Tabya’da Çanakkale Muharebeleri’nde 4 adet 150/26’lık kısa çaplı toplar kullanılmıştır. Sultan Abdülaziz döneminde alınan bu toplar, 3.9 metre namlu uzunluğuna, yaklaşık 7.000 metre menzile ve 24 adet set/yiv’e sahiptir.
Resim 2: Opet Parkı içerisinde bulunan diğer bir topun görünümü.
Rumeli Mecidiye Tabyası’nda bulunan 240/35’lik top;
Resim 3: Rumeli Mecidiye Tabyası’nda sergilenen 240/35’lik topun bir görünümü.
Çanakkale Savaşları’nda kullanılan 240/35’lik bazı toplar, 1924 yılında önce deniz yoluyla, ardından ise karadan Urla’ya taşınmıştır. 1945’li yıllara kadar askeriye tarafından bu toplarla eğitim atışları gerçekleştirilmiştir.
İzmir’in Urla Menteş Askeri Bölgesi’nde bulunan 240/35’lik bu topun, 2006 yılında Milli Savunma Bakanlığı ile Kültür Bakanlığı arasında imzalanan protokol gereği, yerinden alınarak Rumeli Mecidiye Tabyası’nda sergilenmesine karar verilmiştir.
Rumeli Mecidiye Tabyası, 20 mt.lik yüksekliğe inşa edilmiş ve Boğaz’a hakim bir noktadadır. 1892 yılında II. Abdülhamit tarafından Asaf Paşa’ya inşa ettirilir.[2] Boğaz tahkimatını güçlendirmek amacıyla inşa edilen tabya merkez tabyalardan olup Çanakkale Deniz Muharebeleri’nde büyük yararlılıklar göstermiştir.
8 adet bonetten oluşan tabyada 7 adet top platformu bulunmaktadır. Çanakkale Muharebeleri sırasında tabyada, 4 adet 240/35’lik ve 2 adet 280/22’lik top kullanılmıştır. 2. Ağır Topçu Tugayı, 4. Ağır Topçu Alayı, 2. Ağır Topçu Taburu’nun 5. Bataryası olan Rumeli Mecidiye Tabyası’na Haziran 1914’te 4 adet 240/35’lik top yerleştirilir. Mart 1915’e kadar tabyaya 2 adet 280/22’lik top daha ilave edilir. Bunlarla birlikte 18 Mart 1915 günü tabyada 4 adet 240/35’lik ile 2 adet 280/22’lik top hazır halde bulunmaktaydı. Tabyanın menzili Tenger Deresi ile Karantina Bölgesi hattına kadar ulaşmaktaydı.
240/35’lik top, 8,400 metre namlu uzunluğuna ve 56 adet set/yiv’e sahiptir ve azami menzili 14.800 metreye kadar erişebilmektedir. Bu toplar, Çanakkale Muharebeleri sırasında özellikle elde bulunan 355/35’liklerden sonra en etkili olan toplardı.
Domuzdere Tabyası’nda bulunan 240/22’lik’lik toplar;
Resim 4: Tahrip edilen toplarıyla Domuzdere Tabyası.
Domuzdere Tabyası, Tengerdere ile Kerevizdere arasında bulunmaktadır. Tabya, 1892 yılında II. Abülhamit tarafından boğaz tahkimatını güçlendirmek amacıyla topçu birlikleri için inşa edilmiştir.[3] Tabyanın inşa edildiği tepe deniz seviyesinden 90 mt. yüksekliktedir. Tabyanın batısında Domuz Deresi bulunduğu için ismini bu dereden almıştır.
Tabyada 5 adet top platformu bulunmaktadır. Top platformlarının yanlarında 11 adet odacık yer alır. Top platformları içerisinde 5 adet namluları parçalanmış toplar halen yerinde durmaktadır. Alman yapımı Krupp marka olan topların üçü 1875, ikisi ise 1876 yapımlıdır. Tabyadaki toplar üzerinde (doğu-batı istikametine doğru sıraladığımızda) 4, 5, 6, 15 ve 17 No’lu olduklarını gösteren yazısı bulunmaktadır. Domuzdere Tabyası’ndan Boğaz’a bakıldığında, Çanakkale Boğazı’nın girişi, Boğaz’a döşenen mayın hatlarının yerleri net bir şekilde görülebilmektedir.
Çanakkale Muharebeleri’nden kalma olan bu toplar 240/22’lik toplardır. 2. Ağır Topçu Tugayı, 8. Ağır Obüs Alayı, 1. Ağır Obüs Taburu’nun karargahı Domuzdere Tabyası’nda ve bataryaları da Domuzdere sırtlarındadır.
Resim 5: Domuzdere Tabyası’nda bulunan tahrip edilmiş 240/22’lik bir topun görünümü.
Domuzdere Tabyası’ndaki toplar Çanakkale Cephesi kapandıktan sonra 1917 yılı içerisinde Namazgah Tabyası’ndan getirilerek yerleştirilmiştir. Sultan Abdülaziz döneminde satın alınan bu toplar 5,280 metre namlu uzunluğuna ve 32 adet set/yiv’e sahiptir. Tapalı dane ve sert dane olmak üzere iki çeşit mermi cinsine sahip olan bu topların azami menzili 7.500 metredir.
Resim 6: Domuzdere Tabyası’nın yeri.
Alçıtepe Canlı Savaş Galerisi Müzesi’nde bulunan 150/40’lık gemi topu;
Resim 7: Alçıtepe Köyü Canlı Savaş Galerisi Müzesi’nde sergilenen 150/40’lık gemi topunun namlusu.
150/40’lık seri ateşli gemi topu namlusu, şu an Alçıtepe Köyü Canlı Savaş Galerisi Müzesi’nin girişinde sergilenmektedir. Topun namlusu daha önceki yıllarda Alçıtepe Köyü girişinde bulunan eski askeri binanın bahçesinde sergilenmekteydi. Askeri binaya ise Seddülbahir tarafından getirildiği bilinmektedir.
Yapılan araştırmalar sonucu, topun 150/40’lık gemi topuna ait olduğu ortaya çıkmıştır. Seddülbahir Cephesi’nde kullanılan toplara bakıldığında 150/40’lık topların sadece Gözcübaba Bataryası’nda kullanıldığı görülmektedir. Bu yüzden namlu parçası Gözcübaba Bataryası’na ait olan bir topun parçası olduğu ortadadır.
Gözcübaba Bataryası, Tekeburnu Bataryası ve Harapkale Bataryası gibi Ekim 1916’da Boğaz’ın Rumeli Yakası’na inşa edilmiştir. Batarya, 1926 yılında yapılan Helles Anıtı’nın bulunduğu mevkidedir.
Bataryada 2 adet 150/40’lık gemi topu kullanılmıştır. Topların namlu uzunlukları 6 mt.dir. Namlunun arkasında “FRIED KRUPP-1898” ibaresi yazılmaktadır. Bunlar bize topun Alman yapımı Krupp marka olduğunu ve 1898 yılında yapıldığını bildirmektedir.
Bataryada kullanılan iki toptan birisi Helles Anıtı’nın üst kısmına diğeri ise alt kısmına yerleştirilmiştir. Anıtın üst kısmındaki top yerinde dururken, alt kısmındaki topun kesik namlusu daha sonraki yıllarda Alçıtepe Köyü’ne taşınmıştır.
150/40’lık olan bu top, 6 metre uzunluğuna ve 44 adet set/yiv’e sahiptir. Topun azami menzili ise 17.400 metreye kadar ulaşabilmektedir.
Diğer bölümler de sırayla yayınlanacaktır. Takipte kalınız.
Çanakkale Savaşları Araştırmacı-Yazar
Bayram AKGÜN
baryamakgun@hotmail.com
KAYNAKÇA
- Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Çanakkale Bölgesi’nde Osmanlılar Döneminde Yapılan Kale ve Tabyalar, 1994.