GELİBOLU’YU ANLAMAK

Tekke Tepe güneyine kurulan Küçük Anafartalar Köyü

Google Earth üzerinde Küçük Anafartalar Topları’nın yeri

Küçük Anafartalar Topları diye isimlendirilen bu toplar Küçük Anafartalar Köyü’nün girişine konuşlandırılır. Topların girişinde ise “Top Mevzileri” diye tabelası bulunmaktadır. Toplar köyün yakınına kurulduğu için ismini de burdan almaktadır. Büyük Anafartalar Köyü-Küçük Anafartalar Köyü yol güzergahı üzerinde bulunan toplar ve tabelası

Büyük Boğaz Muharebesi’nin yapıldığı 18 Mart 1915 günü İtilaf Donanması Çanakkale Boğazı’nda ağır bir yenilgiye uğrayarak geriye çekilir. Hiç beklemedikleri bir sonuçla karşılaşan İtilaf güçleri Boğaz’ı sadece donanmayla geçemeyeceklerini anlarlar. Bunun üzerine donanmanın desteğini arkalarına alarak karaya asker çıkarma planını uygulamaya çalışırlar. Savaş gemilerinin 18 Mart 1915’ten sonra Çanakkale Boğazı’ndaki faaliyetlerinde azalma görülür. Türk kara birliklerinin elinde bulunan topların sayısı yetersiz olduğu için de çıkarmalardan sonra Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı boğaz tahkimatında bulunan bazı topları V. Ordu’nun kara emrine verir.

25 nisan 1915 günü kuzey cephesine yapılan çıkarmanın amacı içerisinde Düztepe-Conkbayırı-Kocaçimen Tepe gibi bölgenin yüksek dağ silsilelerini ele geçirmek bulunuyordu. Başarı elde edilecek olursa da Maltepe istikametine yönelinerek Eceabat’a ulaşılacak ve bir el şeklinde olan yarımada kesilecekti. Bununla birlikte Türk birlikleri bu hat ile Seddülbahir Cephesi kıyı kesiminde bulunan İtilaf güçlerine mensup birlikler arasında kalacaklardı.

Top mevzilerinden Kocaçimen Tepe-Conkbayırı dağ silsilesine bir bakış

Nitekim 25 Nisan-6 Ağustos 1915 tarihleri arasında yaptıkları planda başarı sağlayamazlar ve bekledikleri sonucu elde edemezler. Bunun üzerine 6 Ağustos 1915 tarihinde Suvla Bölgesi’ne 9. İngiliz Kolordusu’na bağlı birlikler çıkarılarak yeni bir cephe açılır. Bu birlikler ismi geçen yükseltilerin Anafartalar Ovası’ndan geniş bir yay çizerek etrafından dolaşmayı planlıyorlardı. Artık Anafartalar Ovası’nda yaşanacak olan şiddetli muharebeler başlamak üzereydi.

General Sir Ian Hamilton’un büyük taarruz için hazırladığı plan (Gnkur. As.T. ve Str.E.Bşk.-Kroki 45)

İtilaf birliklerince 6 Ağustos 1915 günü yapılan çıkarmanın ardından Arıburnu Bölgesi’nde ve Seddülbahir Bölgesi’nde yoğun bombardımanın ardından şiddetli saldırılar yapılır. Ardından The Nek taarruzu, I. Anafartalar Muharebesi, Conkbayırı Türk Taarruzu, Kireçtepe Muharebeleri gibi ciddi muharebeler cereyan eder. 19. Tümen Komutanı Albay Mustafa Kemal de 8 Ağustos akşamına Anafartalar Grup Komutanlığı’na getirilir.

17 Ağustos 1915’ten 21 Ağustos 1915 tarihine kadar, Anafartalar Bölgesi’nde 12. Tümen cephesinde Türk siperlerine yanaşmak için yapılan küçük birlik hareketleri dışında önemsenecek bir harekat görülmedi. Bu süre içinde Türklerin de belirli bir ileri hareketi olmadı. Hareketsiz geçen günlerden yararlanan Türk kıtaları, ileri hatlarını düzeltme, siperlerini tamamlama, geriye bağlantı ve irtibat hendekleri yapmaya çalışmalarıyla uğraştılar. Ayrıca, savunma bölgelerinin tartışmaya yer bırakmayacak şekilde saptanması, tümenler arasında kalan boşlukların kapatılması, karışmış olan birliklerin kendi kıtalarına gönderilmesi ve kıtalar içinde yeniden düzenleme çalışmaları yapıldı. Grubun topçu gücünü artırmak için Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı’ndan bazı ağır bataryaların getirtilmesine çalışıldı.[1] Müstahkem Mevkii’nin Anafartalar Bölgesi’ndeki topçu gücünü artırmak için V. Ordu’ya tahsis ettiği ağır toplara baktığımızda 22 çap tolundaki bu toplardan sadece Küçük Anafartalar Köyü güneyine yerleştirilen toplar mevcuttur. Bu toplar dışında bu bölgede ağır top mevcut değildir.

Anafartalar Ovası’nda cereyan eden muharebelerde Türk birliklerinin topçu gücünü artırmak için Çanakkale Müstahkem Mevkii Komutanlığı’ndan bazı toplar alınır. Küçük Anafartalar Topları’da bu düşünceyle buraya getirilir. Ayrıca Anfartalar Bölgesi’nin başka yerlerine de toplar yerleştirilerek topçu gücü artırılmaya çalışılır.

Özellikle Suvla’ya çıkarma yapan birliklere karşı kullanılmak üzere Anafartalar Bölgesi’ne yerleştirilen

15’lik toplardan biri. Görüldüğü gibi topun üzeri çalılarla kamufle edilmiştir.[2]

Hermann Lorey’in, Türk Sularında Deniz Hareketleri II. Cilt Boğazlar Etrafında Mücadele isimli eserindeki haritaya baktığımızda 1915 yılında Namazgah Tabyası’nda bulunan 7 adet 210/22’lik topun 5 adede düştüğü görülmektedir. Bu da Küçük Anafartalar’a topların Namazgah Tabyası’ndan getirtildiğini göstermektedir.

1916 Senesinde Çanakkale Boğazı Tahkimatı ve Mayın Maniaları (Harita 11)

Bunun dışında 210/22’lik toptan Rumeli Yakası’nda sadece Değirmenburnu Tabyası’nda mevcuttur. Sayısı da 1 adettir. Bu top 1916 yılında da yerinde durmaktadır.

Küçük Anafartalar Topları 210/22’lik Alman Krupp marka kıyı toplarından oluşmaktadır. 4,620 metre namlu uzunluğuna sahip olan bu toplarda 32 adet yiv/set bulunmaktadır. Ayrıca menşuri (prizma) kamaya sahiptir.

210/22’lik toplar 1873 yılında alınır.[3] Sultan Abdülaziz döneminde alınan bu toplardan Çanakkale Boğazı’na 11 adedi konuşlandırılır. 210/22’lik toplardan bir adedi Kumkale Tabyası’na, bir adedi Çimenlik Tabyası’na, bir adedi Anadolu Mecidiye Tabyası’na, yedi adedi Namazgah Tabyası’na ve bir adedi de Değirmenburnu Tabyası’na yerleştirilir. Ayrıca bu tabyalardan alınan toplarla Karanlıkliman Tabyası, Tengerderesi Doğusu’na, Kerevizdere-Domuzdere arasına ve Küçük Anafartalar Köyü’ne tahkimatlar kurulur.

210/22’lik topta Tapalı Dane ve Sert Dane olmak üzere iki çeşit mermi kullanılmaktadır. Bu mermilerden Tapalı Dane’nin 79 kg ağırlığındaki mermisi, 4,75 kg ağırlığındaki kara barutla ilk hızı 430 sn/m olmak üzere 6.900 m menzile ulaşmaktadır. Sert Dane ise 98,5 kg ağırlığındaki mermisini, 1,25 kg ağırlığındaki kara barutla ilk hızı 420 sn/m olmak üzere 7.300 m menzile atabilmektedir. 210/22’lik topun mermisinin 1.000 m’deki son hızı 371 sn/m ve deleceği kalınlık ise 453 mm’dir. 5.000 m’deki son hızı 281 sn/m ve deleceği kalınlık ise 107 mm’dir. 7.000 m’deki son hızı ise 262 sn/m ve deleceği kalınlık 90 mm’dir.[4]

Küçük Anafartalar Topları’nın Google Earth üzerinde menzili

Küçük Anafartalar Topları’nın menzili harita üzerinde görüldüğü gibi yaklaşık olarak Arıburnu Bölgesi’nde şu anki Anzak Tören Alanı’na, Suvla Bölgesi’nde Küçük Kemikli Burnu’na ve Büyük Kemikli Burnu’nun büyük bir bölümüne yetişebilmektedir. Bu toplar yatık mermi yollu toplardan olduğu için sütre gerisini vurabilme özelliğine sahip değillerdir. Fakat görülen alanları rahatlıkla vurabilir.

Topların menzilleri özellikle kuzey sahiline ve Suvla kıyılarına yetiştiği için sahil şeridine yapılan iskelelere, sahile indirilen malzemelere rahatlıkla ateş edebilmektedir. Bahsettiğimiz üzere Anafarttalar Bölgesi’nde bulunan düşman birliklerine karşı kullanılan bu toplar, karaya çıkartılan malzemelere ve iskelelere karşı da kullanılır.

Çanakkale kara muharebelerinde 2 adet 210/22’lik toplardan oluşan bu tahkimattaki toplardan sağ taraftaki top sağlam ve topu kundağı üzerindedir. Sol taraftaki topun ise namlusu kesilmiştir ve sonradan yapılma demir sehpa üzerine konulmuştur. Toplar arasında 20 mt. kadar mesafe bulunmaktadır. Topların yanlarında bonet ya da bir yükselti yoktur. Sadece topların önünde küçük toprak setleri vardır. 

Top mevzisinde bulunan 2 adet 210/22’lik toplar

Çanakkale Savaşları

Araştırmacı-Yazar

Bayram AKGÜN

KAYNAKÇA

• Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi, (Haziran 1914,25 Nisan 1915), V. Cilt, I. Kitap, Genkur. Basımevi, Ankara, 2012.
• KOÇ, A., Çanakkale Muharebelerinde Topçunun Kullanılması, Topçu ve Füze Okulu Komutanlığı, 2’nci Sınıf Basımevi Müdürlüğü, Ankara, 2008.
• MÜTERCİMLER, E., Korkak Abdül’den Coni Türk’e Gelibolu 1915, 5. Baskı, Melisa Matbaacılık, İstanbul, Haziran 2005.
• www.awm.gov.au