GELİBOLU’YU ANLAMAK

Timaş Yayınları, Hatırat Kitaplığı’nda daha önce yayımlanmamış günlükleri neşretmeye devam ediyor. Hatırat Kitaplığı bu ay, Kafkas Cephesi’nde esir düşmüş M. Fuad Tokad’ın bütün esaret hayatı süresinde küçük bir kibrit kutusunda sakladığı günlüğünü “Kibrit Kutusundaki Sarıkamış-Sibirya Günlükleri” adıyla okuyucularına sunmuştur.

Henüz askerî lisede öğrenci iken 1. Dünya Savaşı başlamış ve M. Fuad Tokad ailesiyle vedalaşıp Kafkas cephesinde savaşmak üzere Erzurum’a gitmiştir. 16 Şubat 1916 tarihinde yine Ruslarla yapılan sıcak bir çatışma sırasında esir düşen M. Fuad Tokad, bu tarihe kadar ara sıra karaladığı günlüğüne, başından geçenleri her gün yazmaya gayret etmiştir. Sırdaşı olarak kabul ettiği günlüğünün ele geçmemesi için, onu kibrit kutusuna sığacak şekilde dikerek hazırlamış ve yanından hiç ayırmamıştır. Kafkas cephesinde esir düşen bütün Osmanlı askerleriyle beraber 21 Şubat 1916 tarihinde Sarıkamış’a, 25 Mayıs 1916 tarihinde ise Sibirya’nın Vetluga şehrine gitmiştir.

27 ay kadar Vetluga’da esaret hayatı yaşayan M. Fuad Tokad’ın ilk günleri oldukça zor geçmiştir. Kafa dengi, anlaşabileceği bir arkadaş bulamamaktan, esirlerle Rus askerleri arasındaki anlaşmazlıklardan ve akabinde yaşanan tatsız hadiselerden oldukça müteessir olan M. Fuad Tokad, bu hissiyâtını hep en yakın sırdaşı addeddiği günlüğüne yazmıştır. İçinde her zaman var olan öğrenme aşkını burada da devam ettirmiş, Almanca ve Fransızca’yı öğrenerek yurduna dönmüştür.

M. Fuad Tokad ara sıra sıcak savaşın ortasında kalan vatanından aldığı haberleri, günlüğünde “havadis” başlığıyla yazmıştır. Osmanlı’da yaşanan önemli birçok olayı gün be gün kaleme aldığı bu bölüm, mühim bir tarihî vesika hükmü taşımaktadır. Bu havadislere örnek vermek gerekirse; 2 Haziran 1916: Türklere birçok yardım geliyor, Almanlar ve Avusturyalılar Selanik’e doğru ilerlerken, Fransız ve İngilizler buralardan geri çekiliyor. 19 Haziran 1916: Almanlar Karadeniz’de, İngiliz Harbiye Nazırı Lord Kitchner ve askerlerini taşıyan bir zırhlıyı batırıyor. 9 Temmuz 1916: Türkler Rus ordusunu kuşatmış ve Batum’dan Sivastopol’a kadar uzanan bütün sahili bombardımana tutmuş. 6 Ağustos 1916: İstanbul’da Genç Türkler iki parti kurmuş, bir grup Enver Paşa’yı lider olarak isterken, diğeri Enver Bey’i istiyormuş. Talat Bey de diktatörlüğünü ilân etmiş.

M. Fuad Tokad’ın itina ile hazırladığı ve muhafaza ettiği bu günlükler, kendisi 1960 yılında vefat ettikten sonra çocuklarına kalmıştır. Babalarından kalan bu emanetin farkında olan çocukları Osmanlı Türkçesine vakıf olmadıklarından M. Fuad’ın bu günlüklerini literatüre kazandıramamışlardır. En nihayetinde M. Fuad’ın torunu Müge Tokad kendisine bunu vazife edinmiş ve Osmanlı Türkçesi öğrenmeye başlamıştır. Kardeşi Fuad Tokad’da kibrit kutusuna sığacak şekilde yazılmış bu günlüklerin sayfalarını tek tek büyüterek bilgisayar ortamına aktarmıştır. Müge Tokad Osmanlı Türkçesi öğrenirken aynı kursa devam eden ABD vatandaşı Jack Snowden ile tanışıp evlenmiştir. Daha önce Amerikan Savunma Bakanlığı’nda çalışan Jack Snowden, olağan üstü bir gayretle Osmanlı Türkçesi öğrenip bu günlükleri itina ile yayına hazırlamıştır.