30 Ekim 1918’de Mondros Ateşkes Antlaşmasının imzalanmasının ardından yurdumuzun çeşitli bölgeleri İtilaf Devletleri ve onların tetikçileri tarafından işgal edilmiştir. Memlekette oluşan otorite boşluğundan faydalanan bazı kişilerin başına buyruk hareketleri, eşkıyalık olayları ile bazı azınlıklar tarafından yapılan katliamlarda artış olmuştur. Bu faaliyetlere engel olması gereken ordu ise personel ve silah sayısı sınırlandırılarak etkisiz hale getirilmiştir. Bu birliklerden biri olan 11’inci Piyade Tümeni ise 2’nci Ordu Müfettişliği 12’inci Kolordu Komutanlığına bağlı olarak Pozantı bölgesinde konuşlanmıştır.
Mustafa Kemal ATATÜRK’ ün Samsun’a çıkması ile Anadolu’da Kurtuluş Savaşının fitili ateşlenmiş, Ankara’da Büyük Millet Meclisinin açılması ile Anadolu’nun idaresi doğrudan ele alınmıştır. Cephelerin kurulması üzerine 11’inci Tümen’de Batı Cephesi emrine verilerek tüm muharebelere katılmıştır. Yazımızda 11’inci Piyade Tümeni’nin Sakarya Meydan Muharebesindeki komutanlarının tespiti yapılmaya çalışılacaktır.
Kütahya-Eskişehir Muharebeleri sonucunda ordu Sakarya ırmağı doğusuna çekildikten sonra 12’nci Grup emrinde bulunan 11’inci Tümen’de 13 Ağustos 1921’de komuta değişikliği yapılarak komutanı olan Albay Ali Hikmet AYERDEM, Ankara’da Milli Müdafaa Vekâleti Müsteşarlığına atanmıştır. Bu tarihten 22 Ekim 1921 tarihine kadar tümene kim ya da kimlerin asaleten veya vekâleten komuta ettiğine dair ATASE’ nin ilgili kitaplarında [1] [2] bir bilgi yoktur. 11’inci Tümenin Türk İstiklâl Harbi boyunca tespit edilebilen komutanlarının bilgileri aşağıdadır.
Başlama Bitiş Rütbe Adı Soyadı Sicili Yeni Görevi
1918/1919 1919 Yb. Hasan Mümtaz ÇEÇEN 1309-P.99 Vekâleten
1919 04.05.1921 Yb.-Alb. Mehmet Arif (Ayıcı) 1317-P.17 3’üncü Grup K.
04.05.1921 13.08.1921 Alb. Ali Hikmet AYERDEM 1314-P.16 MSB Müs.
? ? Yb. Saffet ? ?
? ? Alb. Abdürrezzak AKBARLAS 1311-b.P.218 ?
Eylül 1921 ? Yb. Ahmet Fuat BULCA 1317-P.80 Ankara K.
22.10.1921 30.01.1922 Yb. Ahmet Derviş 1322-26 Lv.Um.D.Bşk.
30.01.1922 ? Alb. Cemil CONK 1308-P.18 ?
01.08.1922 02.01.1924 Yb.-Alb. Ahmet Derviş 1322-26 1’inci Tüm. K.
Yukarıdaki listede bulunan Yarbay Saffet, Albay Abdürrezzak ve Yarbay Ahmet Fuat BULCA ile ilgili aşağıdaki bilgilere erişilmiştir.
Yarbay Saffet:
OYHK’ nda 11’inci Tümen Komutanı Albay Abdürrezzak ve komutan vekili olarak Yarbay Saffet[3] isimleri geçmektedir. Yarbay Saffet’in Tümen komutanının yaralanması üzerine 25 Ağustos 1921 tarihleri arasında tümene vekâleten atanarak 27 Ağustos 1921’de Gökgöz’de yaralandığı belirtilmektedir.[4]
YBSH kitabında[5] 11’inci Tümen Komutanı olarak “Orta boylu, sakallı, güzel yüzlü bir adam. Adı Saffet imiş.” diye kendisinden bahsedilir. 11’inci Tümen Komutanının, 12’nci Grup Komutanının yanında kendisine gösterilen taarruz bölgesini kontrol ederken karnından ve ayağından vurularak yaralandığı bilgisi bulunmaktadır. Kitapta olay tarihinin belirtilmediği ancak sayfa 249-252 incelendiğinde kitapta anlatılan ile ATASE kitabı s.110-111’da anlatılanlar birbiriyle uyumlu olup bu durumda Yarbay Saffet’in yaralanma tarihinin 29 Ağustos 1921 öğleden sonra olduğu değerlendirilmektedir. ATASE kitabında komutan adı ve yaralanma olayından bahsedilmemektedir.
Türk İstiklal Harbi’ne Katılan Alay ve Tugay Komutanlarının Biyografileri cilt I’ de iki, cilt II’ de bir adet Saffet isimli komutan bulunmaktadır. Bunlardan ikisinin biyografilerine bakıldığında Batı Cephesinde bulunmadıkları için elimizde sadece c.I,s.8’de Mustafa Saffet (1307-P.13) -15.10.1921’de Albaylığa terfi etmiştir.- ismi kalmaktadır. Kendisi Batı Cephesinde görevli olup biyografisinde 01 Mart 1921’de 8’inci Tümen Tugay Komutanı ve Temmuz 1922’de Adana Askerlik Dairesi Başkanı olduğu bilgisi bulunmakta olup SMM dönemine ait bir bilgi bulunmamaktadır. OYHK s.273’de 8’inci Tümen Piyade Tugay Komutanı(KEM)olduğu, SMM’ de ise aynı tümende piyade tugay komutanı bilgisi veya tümende kendisinin ismi bulunmamaktadır.
TBMM’nin 01 Kasım 1921 tarihli birleşiminde[6] bazı subaylara İstiklâl Madalyası verilmiş olup, bu subaylar içinde “Kaymakam Saffet Bey (Dersaâdet)” bilgisi bulunmaktadır. İsim, memleket ve rütbe olarak yukarıda adı geçen ayrıca SMM dönemi bilgisi mevcut olmayan Mustafa Saffet ile örtüşmekte ancak baba adı, sicili ve görevi yazmadığı için kesin sonuç vermemektedir.
Albay Abdürrezzak AKBARLAS:
Albay Abdürrezzak AKBARLAS (1311-b.P.218)’ ın biyografisinde[7] 1 Eylül 1921’de 11’inci Tümen Komutan Vekili olarak atandığı yazmaktadır. Ayrılış tarihi yazmamakta olup 17 Eylül 1921’de Beypazarı Mıntıka Komutanı olarak atandığı bilgisi mevcuttur. Bu kişi hakkında Çanakkale Muharebelerine katılan komutanların biyografileri kitabında da aynı bilgiler bulunmakta olup, diğer biyografi kitaplarında bilgi yoktur. Biyografisinde olmayan bir bilgi olarak ATBD[8]’nde Mahmudiye Mıntıka Komutanı Albay Abdürrezzak olarak geçmektedir.
Nusret BAYCAN’ da kendisinin 11’inci Tümen Komutan Vekili olarak Ekim 1921-Şubat 1922 tarihleri arasında görev yaptığı bilgisi bulunmaktadır.[9]
Yarbay Ahmet Fuat BULCA:
Yarbay Ahmet Fuat BULCA(1317-P.80)’ nın biyografisinde[10] 24’üncü Tümenin lağvedilmesinden sonra 11’inci Tümen Komutanı olduğu yazmakta ancak ne zaman atandığı ve ne zamana kadar kaldığı yazmamaktadır. OYHK’ s.285’de adı geçmektedir. 24’üncü Tümen 13 Eylül 1921’de lağvedildiğine göre ve kendisi hemen bu göreve atanmışsa muhtemelen 13/17 Eylül-22 Ekim 1921 tarihleri arasında görev yapmış olduğu değerlendirilmektedir.
Sakarya Meydan Muharebesi’nde 11’inci Tümenin Durumu:
11’inci Tümen 23-27 Ağustos 1921 tarihleri arasında Polatlı güneybatısında(4’üncü Grup ile Mürettep Kolordu arasında) iken 27 Ağustos tarihinde ordu sol kanadına katılmak için Haymana’ya hareket etmiştir. 28-29 Ağustos 1921 arası Büyükgökgöz-Çalış-Güzelcekale bölgelerinde bulunmuş ve bir süre 1’inci Grup emrine verilmiştir. 29 Ağustos 1921’de ise takviye etmek için tekrar 12’nci Grup bölgesinde Çalış’a gitmiştir. Yarbay Saffet’in yaralanması da bu zamanda olmuştur. 29-31 Ağustos 1921 tarihleri arasında 12’nci Grup İhtiyatı olarak bulunmuş ve ihtiyaç duyulan bölgelere alaylarını takviye olarak göndermiştir.[11] 01 Eylül 1921 tarihinde ordu ihtiyatı olarak harekete hazırlanmıştır.[12] 3 Eylül 1921 tarihinde ise 12’nci Grup Komutanı emrinde olarak Çal Cephesini takviye etmiştir.[13] 13 Eylül 1921 tarihinde ise yeni teşkilatlanma çerçevesinde 4’üncü Kolordu emrine verilmiştir.
Değerlendirme:
Biyografilerde sadece göreve atanma tarihleri olup ayrılma tarihleri yazmadığından sonraki göreve başlama tarihinin önceki görevden ayrılma tarihi olacağı şüphelidir. Ancak kişinin başka bir göreve atandığı tarihle eski görevine başkasının atanma tarihi aynı ise o zaman görev süresi ile ilgili sıkıntı kalmamaktadır. Ayrıca görev tarihleri belli olmayıp daha sonra diye yazıldığında tespit işi daha da zorlaşmaktadır. Ayrıca birlik isimlerinin yanlış yazılması da ayrı bir sorun olmaktadır. Sonuç olarak;
Yarbay Saffet, Albay Abdürrezzak AKBARLAS ve Yarbay Ahmet Fuat BULCA edindiğimiz bilgiler ışığında SMM’de görev almışlardır. Muhtemelen Yarbay Saffet’in 8’inci Tümen Tugay Komutanlığından vekâleten 11’inci Tümen Komutanlığına ataması yapılmış ve 29 Ağustos 1921’ de yaralanınca tümen, 29-31 Ağustos 1921 tarihlerinde 12’nci Grup ihtiyatında olduğuna göre ya komutanlığa atama yapılmamış ya da varsa tugay ya da en kıdemli alay komutanı tümene vekâlet etmiştir. 01 Eylül 1921’de ise Albay Abdürrezzak tümen komutanlığına atanmış. 13 Eylül 1921’de gruplar lağvedilip kolordu kuruluşuna geçildiği zaman ise lağvedilen 24’üncü Tümen Komutanı Yarbay Ahmet Fuat BULCA muhtemelen 13-17 Eylül 1921’ tarihleri arasında Tümen Komutanlığına atanmış. Kendisi daha sonra Ankara Komutanlığına atandığı için SMM’de 7’nci Tümen Komutanı olup yaralanan Yarbay Ahmet Derviş 11’inci Tümen Komutanlığına atanmıştır.
OYHK’da belirtildiği gibi Yarbay Saffet 25 Ağustos 1921’de tümene atanmış ise o zaman 13-25 Ağustos 1921 tarihlerinde tümene komuta eden ve yaralanan başka birinin olması gerekmektedir. Bu açıklamalar ışığında Milli Savunma Bakanlığı kayıtları vatandaşlar ile paylaşıldığı ve mevcut kayıtlar güncellendiği takdirde bu zamana kadar çözülmemiş bir konu açıklığa kavuşmuş olacaktır.
KISALTMALAR
ADM Aslıhanlar-Dumlupınar Muharebesi
KEM Kütahya-Eskişehir Muharebesi
SMM Sakarya Meydan Muharebesi
STH Sakarya Takip Harekâtı
BT Büyük Taarruz
OYHK On Yıllık Harbin Kadrosu (1912-1922)
YBSH Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları
ATBD Askeri Tarih Belgeleri Dergisi
KAYNAKÇA
- Türk İstiklal Harbi II. Cilt, 4’üncü Kısım, Kütahya Eskişehir Muharebeleri (15 Mayıs 1921-25 Temmuz 1921), Gnkur. Basımevi, Ankara,1974
- Türk İstiklal Harbi II. Cilt, 5’inci Kısım, 1’inci Kitap, Sakarya Meydan Muharebesinden Önceki Olaylar ve Mevzi İlerisindeki Harekât (25 Temmuz 1921-22 Ağustos 1921),Gnkur. Basımevi, Ankara,1972
- Türk İstiklal Harbi II. Cilt, 5’inci Kısım, 2’nci Kitap, Sakarya Meydan Muharebesi ve Sonraki Harekât (23 Ağustos 1921-10 Ekim 1921),Gnkur. Basımevi, Ankara,1995
- Türk İstiklal Harbi II. Cilt, 6’ncı Kısım, 1’inci Kitap, Büyük Taarruz (1-31 Ağustos 1922),Gnkur. Basımevi, Ankara,1968
- Türk İstiklâl Harbi’ne Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Gnkur. Basımevi, Ankara,1989
- Türk İstiklal Harbi’ne Katılan Alay ve Tugay Komutanlarının Biyografileri cilt I, Gnkur. Basımevi, Ankara,2010
- Türk İstiklal Harbi’ne Katılan Alay ve Tugay Komutanlarının Biyografileri cilt II, Gnkur. Basımevi, Ankara,2010
- Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografileri Cilt II, Gnkur. Basımevi, Ankara,2009
- Görgülü İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, Balkan-Birinci Dünya ve İstiklâl Harbi, Ankara, 1993
- Baycan Nusret, Türk İstiklal Harbinde Terfi veya Takdirname ile Taltif Edilen Subaylar, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi s.25, Ankara, 1992
- Apak Hüseyin Rahmi, Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988
- TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:1,Cilt:14, İçtima:2, 103’üncü İçtima, 01.11.1337 Salı
- Doğan Ümit, Kurtuluş Savaşı’nda Atatürk’ün İstihbarat Faaliyetleri Milli Ajanlarımız, Kripto Yayınları, Ankara,2017
[1] Türk İstiklal Harbi II. Cilt, 5’inci Kısım, 1’inci Kitap, Sakarya Meydan Muharebesinden Önceki Olaylar ve Mevzi İlerisindeki Harekât, Gnkur. Basımevi, Ankara,1972
[2] Türk İstiklal Harbi II. Cilt, 5’inci Kısım, 2’nci Kitap, Sakarya Meydan Muharebesi ve Sonraki Harekât (23 Ağustos 1921-10 Ekim 1921),Gnkur. Basımevi, Ankara, 1995.
[3] Görgülü İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, Balkan-Birinci Dünya ve İstiklâl Harbi, Ankara, 1993, s.281
[4] a.g.e. s.284
[5] Apak Hüseyin Rahmi, Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988, s.252
[6] TBMM, 01.11.1921 Salı, 103.birleşim tutanağı s.16
[7] Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografileri Cilt II, Gnkur. Basımevi, Ankara,2009 s.83
[8] Askeri Tarih Belgeleri Dergisi sayı:95, sayfa:78 (Belge No:2504) ve sayfa:112 (Belge no:2517)
[9] Baycan Nusret, Türk İstiklal Harbinde Terfi veya Takdirname ile Taltif Edilen Subaylar, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi s.25, Ankara, 1992, s.13
[10] Türk İstiklâl Harbi’ne Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Gnkur. Basımevi, Ankara,1989, s.172
[11] Türk İstiklal Harbi II. Cilt, 5’inci Kısım, 1’inci Kitap, Sakarya Meydan Muharebesinden Önceki Olaylar ve Mevzi İlerisindeki Harekât, Gnkur. Basımevi, Ankara,1972, s.125
[12] A.g.e. s.143
[13] A.g.e. s.169
Eray Hocam, büyük ölçüde hem fikirim. Ali Hikmet Bey’in 13 Ağustos tarihli ayrılma yazısında bir atama bilgisi yoktur. Bu arada komuta düzeni de değiştiğinden Halit Bey’in tümen K. vekaleten yürüttüğünü düşünmek mümkün, kendisi zor bir komutan olduğundan, bir tümen komutanı bulmak sıkıntılı olmuş olabilir. Bilahare M. Saffet Bey, sonrasında da Abdürrezzak Bey göreve gelmiş olmalı ama dediğiniz üzere doğruyu kayıtlara ulaşabilirsek kesinleştirebileceğiz.
Aynen hocam. Belgeleri yayınlasalar bu makaleye de gerek kalmayacaktı. Saygılarımla.
Eray Bey eline sağlık çok güzel bir çalışa olmuş.
Teşekkür ederim efendim. Saygılarımla.
Teşekkür ederim efendim. Saygılarımla.
Babamın dedesi olan: Katıldığı Savaş ve Cephesi : 1. Dünya savaşı ve Çanakkale, Adı: Osman, Baba Adı: Ali, Lakabı: Körpeli, Sınıf ve Rütbesi: Piyade Onbaşı, Doğum Yılı: 1293, Şehit Olduğu Tarih: 05.06.1916, Şehit Olduğu Yer: Garp Cephesi 11. Fırka şeklinde kayıtlarda belirtilmekte olup , nerede ve hangi savaşta şehit olduğu ve mezarının nerede olduğunu tespit edemiyorum.
Bu konuda yardımlarınızı bekliyorum.