Tüfekçiyef Bombası, adını bomba imalatçısı Resneli Naum Tüfekçiyef’den almıştır. Bomba üzerinde yer alan fitil kibrit işlevine sahip olup, fitilin ucunu kibritliğe sürtünce bombayı ateşliyordu. Bomba bu şekilde kullanıma hazır hale gelmekteydi. Çanakkale Muharebelerinde çekilmiş fotoğraflarda askerin üniformada göğüs üzerine kibritlik görülmektedir. Bu yazımızda 1914 yılında Harbiye Dâiresi Piyâde Şuʻbesi tarafından 1330 Modeli “Tüfenkciyef” El ve Lağım Humbaraları adlı tanıtım kitapçığını günümüz Türkçesine çevirerek okuyuculara sunuyoruz.
* * *
1330 Modeli
“Tüfenkciyef” El ve Lağım Humbaraları
İstanbul
Matbaa-i Askeriye – Süleymaniye
1330
Harbiye Dâiresi Piyâde Şuʻbesi
1330 Modeli
“Tüfenkciyef” El ve Lağım Humbaraları
İstanbul
Matbaa-i Askeriye – Süleymaniye
1330
1330 Modeli
“Tüfenkciyef” El ve Lağım Humbaraları
Humbaraların Taʻrîfâtı
1- 1330 modeli <<Tüfenkciyef>> sisteminde iki cins humbara kabûl edilmiştir.
a) Yuvarlak el humbarası (Şekil 1, 2).
b) Köşeli lağım humbarası (Şekil 3).
2- Her humbara beş kısımdan mürekkibdir:
a) Gövde,
b) Kapak,
c) Patlayıcı mâdde,
d) Fitil,
e) Kapsül.
3- Gövde. Bu iki cins humbaranın gövdeleri dökme demirden yapılmıştır. Humbara patladığı vakit insanı muhâreben hâric kılabilecek büyüklükte ve takrîben birbirine müsâvî parçalara ayrılması için içi dörder köşeli eşkâle taksîm olunmuştur (Şekil 4, 5). Humbaranın doldurulması ve kapatılması için vidalı bir ağzı vardır.
4- Yuvarlak el humbarası (Şekil 1 ve 2). Yuvarlak el humbarası küre şeklinde olup kutr hâricîsi 73 milimetredir. 100 gram <<Bombit>> denilen patlayıcı mâdde ile doldurulur. Boş humbaranın ağırlığı 700 gram kadardır.
5- Kapak (Şekil 6). Yuvarlak el humbarasının kapağı pirinçtendir, vidalıdır, humbarayı palaskaya asmak için bir halkası vardır. Kapaktaki üç delikten ortadaki delik fitilin geçmesi içindir, yanlardakiler de anahtar içindir.
Fitili humbaranın üzerinde sâbit tutmak için kapağın altında bir kenarı kıvrık bir levha (Şekil 7) vardır.
- Humbaraların doldurulduğu patlayıcı mâddenin adı <<Bombit>>’tir. Bombit emniyetli bir mâdde-i infilâkiyedir. Paralayıcı ve fırlatıcıdır. Güçlükle tutuşur, yavaşça yanar, yalnız iki gram <<Fülminat dümerkür>> ile patlatılabilir. Bombit üstüvâne şeklinde parşömen kâğıdından keselerin içine konulmuştur.
- Fitil (Şekil 8). Yuvarlak el humbarasının fitilinin ucunda bir bakır borucuk vardır. Bu borucuğun içinde, kibritliğe (Şekil 9) hafifçe sürtülmekle ateş alan, emniyetli kibrit eczâsı vardır. Bu, te’sîrât-ı hâriciyeden muhafazası için maʻdenî bir kapakla kapatılır. Fitilin boyu 8 santimetredir. Takrîben on saniyede yanar.
8- Kapsül (Şekil 8). Yuvarlak el humbarasının kapsülü fitilin ucuna konulmuştur. Kapsülün iştiʻâliyle bombit ve humbara patlar. Kapsül bakırdan maʻmûl ve üstüvâne şeklinde olup bir ucu kapatılmıştır ve iki gram <<Fülminat dümerkür>>’ü hâvidir.
9- Köşeli lağım humbarası (Şekil 3). Lağım humbarası mikʻab şeklinde olup dılʻ hâricîsi on bir santimetredir. Boş humbaranın ağırlığı dört kilogram kadardır. İçine 780 gram bombit konulur.
Lağım humbarasının kapağı el humbarasınınki gibidir. Yalnız halka ile levhaya lüzûm olmadığından bunlar konulmamıştır.
10- Elektrik fünyesi. Lağım humbaraları elektrik fünyesiyle patlatılır. Bu fünye bir elektrik ateşleme makinesiyle ateşlenir. Elektrik fünyesi iki gram <<Fülminat dümerkür>>’ü hâvi maʻdenî bir kovandan ibâret olup birer metre tûlünde iki naklî vardır; mukâvemet-i elektrîkiyesi 0,8 ohmdur.
Humbaraların İhzârı
11- a) Humbaralar <<Bombit>> ile doldurulur. Yuvarlak el humbarasına 100 gram bombit konulur. Bombit eller arasında veya bir masa üzerinde ovalanır. Toz hâline getirilir ve tartılarak humbaraya tedrîcen boşaltılır. İmlâ çubuğunun (Şekil 10) mahrûtî tarafıyla hafifçe bastırılır.
b) Fitilin açık ucu amudî olarak düzgün kesilmemiş ise keskin bir çakı ile pürüzsüz ve amudî sûrette bir iki milimetre kesilerek düzeltilir. Bu sûretle ihzâr edilen fitil, girebildiği kadar kapsülün içine sokularak ve bir boğma kıskacı[1] (Şekil 11) ile kapsülün açık kenarı sıkıştırılarak fitil kapsüle rabt olunur.
c) Kapsül bombitin içerisine iyice yerleştirilmek için imlâ çubuğunun sivri ucu ile kapsül yuvası açılır ve “b” vechle ihzâr edilen fitilli kapsülün kapsül kısmı bu yuvaya sokulur. Baʻde-hu fitilin kibritli ucu kapağın orta deliğinin altından üstüne doğru geçirilir ve kibrit eczâsının kapağı kapanır.[2] Kapak vidalanır iken, bir kenarı kıvrık levhanın kıvrık kısmına fitilin kibritli ucu Şekil 2 vechle yerleştirilerek kapak tamâmıyla vidalanır ve anahtar (Şekil 12) ile iyice sıkıştırılır. Bu hâlde humbara tamâmıyla ihzâr edilmiş olur.
12- Köşeli lağım humbaraları da yuvarlak el humbaraları gibi 11’inci mâddenin “a” fıkrası vechle doldurulur. Bunların içine 780 gram bombit konulur. Elektrik fünyesi 11’nci mâddenin “c” fıkrası vechle bombitin içinde açılan yuvaya konulur. Fünyenin iki naklî kapağın orta delikten alttan üste doğru geçirilerek kapak iyice vidalanır ve anahtarla iyice sıkıştırılır.
Fünyenin iki naklî elektrik ateşleme makinesinin nakillerine rabt edilir.
Humbaraların Muhâfazası
13- Vakt-i hazırda humbaralar (Boş olarak) ve bombitler ve kapsül ve fitiller kendi sandıkları derûnünde ve ayrı mahallerde olmak üzere rutûbetsiz depolarda muhâfaza edilirler. Seferberliğin iʻlânı üzerine ve-yâhûd emrin verildiği anda humbaralar bombit ile doldurulur. Ve fitilsiz olarak kapakları kapanarak sandıklara konulurlar ve bu sûretle nakil olunabilirler. Fitilsiz olarak bombitleri doldurulmuş olan humbaraların kapaklarının orta delikleri şu terkîb ile yapılan maʻcûn (Ve-yâhûd kauçuk ve küteperka mahlulü) ile kapatılır:
10 kısım bal mumu (Süzülüp rüsûbî atıldıktan sonra kalan hâlis bal mumu),
5 kısım zift (Kara sakız),
4 kısım çam sakızı.
Bu sûretle rutûbetin nüfûz ve te’sîri menʻ edilmiş bulunan mumlu humbaralar üç sene bozulmaksızın muhâfaza edilebilirler.
Humbaraların İstiʻmâli
14- Yuvarlak el humbaralarının istiʻmâli. Nefer tüfeği sol eline alarak humbarayı sağ elinde bulundurur. Sol eliyle fitilin başındaki kapağı çıkarır, fitilin kibritli ucunu göğsün sağ veya sol tarafına asılmış ve açılmış bulunan kibritliğe sürterek humbarayı fırlatıp matlûb olan mahalle atar. Bu sûretle atılan humbara takrîben on saniye sonra patlar. Humbara patladığı zaman husûle gelen parçalar dâ’iren-mâ-dâr ve yukarıya doğru da intişâr ettiğinden humbaraları endâht eden efrâdın bir sütre derûnünde kendilerini saklamaları lâzımdır.
15- Tedâbîr-i Âcile: Eğer bir humbaranın fitilinin kibriti kopar veya ateş almazsa ve yedek fitil de bulunmazsa fitilin ucu bir santim kadar kalemvârî kesilir, bu sûretle fitilin derûnünde bulunan barut iyice meydana çıkarılır. Eczâ kısmı fitilin barut kısmına temâs etmek üzere bir kibrit fitilin üzerine tatbîk olunur. Humbara sağ elde tutularak sol el vasıtasıyla bir kibrit kutusu bu kibritin üzerine şiddetle delk edilir. Kibritin yanmasıyla fitilin de yandığı görüldükten sonra humbara fırlatılıp atılır. Fitil sigara veya sigara çakmak fitili ile de ateşlenebilir.
16- Taʻlîm: Yuvarlak el humbaralarını atmayı efrâda öğretmek için boş el humbarasının içine yüz gram mikdârında kum doldurulmalıdır. Efrâd evvelâ bunu uzak mesafelere atmaya alıştırılmalıdır. Sâniyen yalnız fitili takılı humbaranın fitilini kibritliğe sürterek bu humbarayı atmaya alıştırılmalıdır, sâlisen boş humbaraya yalnız fitil ve kapsül takılarak[3] bu sûretle dahi taʻlîm ettirilmelidir. Bu üç hâlde humbaraları atmaya muvaffak olan efrâda dolu humbara endâhtına müsâʻade edilir. İlk endâhtlar bilhâssa yaptırılan muhtelif sütreler gerisinden icrâ ettirilir.
Hitâm
Mecmuanın kapağı
***********************
TÜFENKCİYEFE DAİR FOTOĞRAFLAR
Sağlam vaziyette bir tüfenkciyef (Kaynak:Imperial War Museum-https://www.iwm.org.uk/ )
Bir İngiliz subayının Gelibolu seferinin hatırası olarak götürdüğü bomba görülmektedir.
(Foto kaynak: Stephen Chambers – @SteveJChambers)
Yukarıdaki bombanın ateşlemesi için kullanılan kibritlikin açık hali görülmektedir.
(Foto kaynak: Stephen Chambers – @SteveJChambers)
[1] İstihkâm bölüklerinde mevcûd mevâdd-ı infilâkiye techîzâtı miyânına dâhildir.
[2] Şâyed fitillerden müstesnâ olarak baʻzıları kibritli uçlarından kapağın orta deliğinin altından üstüne doğru geçmeyecek kadar kalın zuhûr ederse ya kendileri miyânında tebdîl olunur ve-yâhûd evvelâ fitilin açık tarafı kapağın orta deliğinden üstten alta doğru geçirilerek bil-âhere kapsül tesbît olunur.
[3] Humbara bu hâlde de paralandığından müteyakkız bulunmak îcâb eder.