Milli Savunma Bakanlığınca 1998 yılında hazırlanan ve beş cilt halinde yayımlanan “ŞEHİTLERİMİZ” adlı eserde, Çanakkale kahramanı Yahya Çavuş’un adı bulunmamaktadır. İnternet ortamında http://www.msb.gov.tr/arsiv/phpscr/Sehitler.php adresinden Yahya Çavuş’un künye bilgileri yazılmak suretiyle yapılan sorgulamada da “Kayıt bulunamamıştır” mesajı ile karşılaşılmaktadır. Sadece “Yahya” adıyla sorgulama yapıldığında ise bu ismi taşıyan Çanakkaleli 17 şehitin kaydına rastlanmakta ancak bunlardan hiçbirinin Yahya Çavuş olmadığı görülmektedir.
Harp Tarihi Başkanlığı’nın verilerine göre Çanakkale Savaşında Türk tarafının zayiatı 57.084 şehit, 20.197 hastalıktan ölen, 97864 yaralı, 11.178 kayıp, 14.000 hastaneye gönderilen, 13.459 hava değişimine giden olmak üzere toplam 213.882’dir. Bu rakamların sıhhati tartışmalıdır. Aradan bir asır geçmesine rağmen zayiatın tam olarak tespit edilememesi Çanakkale Savaşı tarihi açısından büyük bir eksikliktir. Zayiat listesinde belirtilen yaralılardan, kayıplardan, hastaneye, hava değişimine gönderilenlerden ve esirlerden kaçının şehit olduğu halen bilinmemektedir. Esasen yeni tespitlere göre güncellenmesi gereken bu rakamlar günümüze kadar hiç değişmeden gelmiştir. Hâlihazırda Milli Savunma Bakanlığının bu yönde bir çalışması olduğu bilinmektedir. Dileğimiz bu çalışmanın kısa zamanda sonuçlandırılması ve şehit listelerinin sağlam bir veri haline getirilmesidir.
Milli hafızamızda yer etmiş olan, adına anıt ve şehitlik yapılan Ezineli Yahya Çavuş’un Çanakkale Şehitleri Listesinde yer almaması bazı söylentilerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Ne yazık ki, Yahya Çavuş’un hayali bir kahraman olduğunu dahi söyleyenler olmuştur. Bazı şahıslar da, ellerinde hiçbir delilleri ve soy bağları olmadığı halde Yahya Çavuş’un kendi dedeleri olduğunu iddia etmişlerdir.
Yahya Çavuş’un hayatta olan torunlarından Mustafa Canbaz, “dedesi Yahya Çavuş’un isminin şehitler listesine kaydedilmesi için geçmişte ilgili makamlara müracaatta bulunduğunu ancak gelen cevabi yazılarda dedesinin şehit kaydına ulaşılmadığının bildirildiğini” ifade etmiştir.
Ezine Vefâyâta Mahsus Vukuât Defteri’nin 227. Sahifesi. En üstteki Kayıt Yahya Çavuş’a aittir
Eldeki belgeden ise Yahya Çavuş’un şehadetinin, Ezine Vefâyâta Mahsus Vukuât Defteri’nin 227. sahifesinde kayıtlı olduğu görülmektedir. 3 Eylül 1331 (16 Eylül 1915) tarih ve 6451 numaralı kayıttan, Ezine Askerlik Şubesi Başkanlığının 16 Ağustos 331 (29 Ağustos 1915) tarih ve 115 numaralı ilmühaber ile Yahya Çavuş’un (Canbazoğlu Yahya) nın şehadetini Nüfus idaresine bildirdiği anlaşılmaktadır.
Kayda göre Yahya Çavuş’un künye ve nüfus bilgileri şöyledir.
İsim ve Şöhreti sanat ve sınıfı: Canbazoğlu Yahya
Pederi: Mustafa
Mahal tarih-i veladeti (Doğum Tarihi) : 1303 (1887)
Milleti: İslam
Mahalli Vefatı: Maydos Mıntıkasında
Tarih-i Vefatı: 23 Mayıs 331 (5 Haziran 1915)
Sebeb-i Vefatı: Şehiden
Esas Nüfustaki Mahal Kaydı:
Liva: Kala-i Sultaniye
Kaza: Ezine
Mahalle veya Karyesi: Koçali Karyesi
Mesken Numarası: 59
Yahya Çavuş’un şehadetine delalet eden en eski resmi kayıt budur. Kayıttaki bilgilerin sonraki Türkçe nüfus kütüğüne de aktarıldığı görülmektedir. Böyle olunca, Yahya Çavuş’un şehadet kaydına ulaşılamadığı şeklindeki bir gerekçenin yerinde olmayacağı düşünülmektedir. Zira nüfus kütükleri devletin en güvenilir resmi kayıtlarından biridir. Şayet eski kayda ulaşılamıyor ise (ki eldeki belge kaydın varlığını ispat etmektedir) günümüz Türkçesi ile tutulan nüfus kütüğündeki bilgilere itibar edilerek, Yahya Çavuş’un şehitlerimiz listesine kaydedilmesi gerekmektedir.
3 Eylül 1331 (16 Eylül 1915) tarih ve 6451 numaralı kayıt, Yahya Çavuş’un hangi tarihte ve nerede şehit düştüğü konusuna da açıklık getirmektedir. 25 Nisan 1915 tarihinde Ertuğrul Koyu’nu müdafaa eden ve düşmanın karaya çıkışını 12 saat geciktirmek suretiyle savaşın kaderini değiştiren 26. Alay, 3. Tabur, 10. Bölüğün erbaşlarından biri olan Yahya Çavuş’un, kopan ayağını tüfeğinin kayışıyla bağlayarak muharebeye devam ettiği, aynı gün Ertuğrul Koyu’nda şehit düştüğü yazılmakta, söylenmektedir. Kayıtta ise Yahya Çavuş’un Maydos Mıntıkasında 5 Haziran 1915 tarihinde şehit düştüğü yazılıdır.
Askeri kayıtlarda şehit düşülen yer adlarının genellikle “Kerevizdere’de… Kirte’de… Seddülbahir’de… Arıburnu’nda… Hastanesi’nde…” şeklinde verildiği görülmektedir. Maydos (Eceabat) Mıntıkasının ise zaman zaman bombardıman edildiği ancak bu bölgede muharebe olmadığı bilinmektedir. Nitekim böyle bir bombardıman sonucunda Maydos Hastanesi Ağadere’ye nakledilmiştir. Yahya Çavuş’un mensubu olduğu 9. Tümen’in Seyyar Hastanesi de o tarihlerde Ağadere’de bulunmaktadır.
Bu bilgiler ışığında, Yahya Çavuş’un, 4-5-6 Haziran tarihlerinde Güney Cephesinde yapılan 3. Kirte Muharebesi’nin ilk günlerinde yaralandığını, tedavi için Maydos Hastanesine (Ağadere Ağır Mecruhin Hastanesi’ne) getirilirken veya hastanede tedavi görürken şehit düştüğünü iddia etmek mümkündür. Ezine Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterinde, Yahya Çavuş’un şehit olduğu 23 Mayıs 331 tarihinde çok sayıda şehit kaydına rastlanması ve defterde bunların tamamının “Maydos Mıntıkası” nda şehit düştüğünün yazılı olması bu iddiayı güçlendirmektedir. Zira bu kadar çok sayıda şehit ancak bir muharebe sırasında ortaya çıkabilir. O muharebede, Maydos’un uzağında, Alçıtepe Köyü’nün güneyinde yapıldığına göre, Yahya Çavuş’un ve onca arkadaşının normal şartlar altında o tarihte Maydos’ta olmaları ve topluca şehit düşmeleri mümkün değildir. Mümkün olan şey, bu askerlerin yaralı olmaları, harp dışı kalmaları, tedavi veya nakil için Maydos’a gönderilmeleri ve orada şehit düşmeleridir.
Çanakkale Savaşı’nda şehit düşen Çanakkaleliler listesinde, şehadet yeri Maydos Hastanesi veya Maydos olarak belirtilen sadece altı şehit bulunmakta, “Maydos Mıntıkası” şeklinde yazılmış bir tek yer adına da rastlanmamaktadır. Diğer bazı illerin şehit listelerinde “Maydos Civarında” şeklinde bir belirtmenin olduğu görülmekte ise de bu belirtmeyi diğerlerinden ayrı tutmak gerekmektedir. Çünkü “Maydos Mıntıkası” ile “Maydos Civarı” aynı anlama gelmemektedir. “Mıntıka” kelimesinin lügat karşılığı “Muayyen, belirli bir yer” dir. Öyleyse “Maydos Mıntıkası”nı doğrudan “Maydos” olarak okumak gerekmektedir. Maydos (Eceabat) ilçe merkezinde ise bilinen bir şehitlik yoktur. Burada şehit olan Mehmetçiğin defnedilebileceği en yakın yer Ağadere Şehitliği’dir.
Böyle olunca da, Yahya Çavuş’un Maydos Hastanesi’nde veya Maydos Mıntıkası’nda şehit olması aynı kapıya çıkmakta, kahramanımızın, düzenleme çalışmaları halen devam eden Kilitbahir Köyü’ndeki Ağadere şehitliğinde medfun olabileceği fikri ağırlık kazanmaktadır. Bu yüksek olasılık, şehitlik olduğu yaygın olarak bilinmeyen ve ziyaretçilerin uğrak yeri olmayan Ağadere Şehitliği’nin bundan böyle yoğun olarak ziyaret edilmesine vesile olacaktır. Orada yatan 2500 civarındaki şehidimiz de Çanakkale Savaşı’nın 100. yılında torunlarıyla buluşacaktır.