GELİBOLU’YU ANLAMAK

Çanakkale Muharebesi’nden sonra tabyadaki topun bir görünümü.

Topçamlar Tabyası’nın Krokisi[1]

Tabya, Padişah Sultan Abdülaziz tarafından boğaz tahkimatını güçlendirmek maksadıyla topçu birlikleri için inşa edilir.[2] Tabyanın ismi kurulduğu tepeden gelmektedir.

Tabyada 5 adet toprak bonet ve 4 adet top platformu bulunmaktadır. Bonetlerin içlerinde odacıklar yoktur. Tamamen topraktan oluşmadır. Topların konulduğu platformun çevresi taşlardan oluşturulmuştur. 4. bonetin doğusunda bitişik olarak odalı cephanelik kuruludur. Bu cephaneliğin yarısı da yıkılmış vaziyettedir. 1. bonetin batı bitişiğinde ise bir adet odacıklı bonet vardır. Bu bonet de toprak altında kalmıştır. Bonetlerin arkasında bonetler arası geçiş için koridor bulunmaktadır. Ayrıca 1 ve 2. bonetin arkasına büyük bir siper hattı-irtibat hendeği açılmıştır. 

Tabyadaki cephaneliğin yıkılmış hali.

 Aynı zamanda Topçamlar Tabyası’nın deniz kıyısında 1940’lı yıllarda inşa edilen bir adet büyük bir hangar bulunmaktadır. Bu hangarın bir benzeri de Rumeli Mecidiye Tabyası’nın deniz kıyısındadır. Hemen Seyit Onbaşı Heykeli’nin altında bulunmaktadır. 

Bu tabyada Çanakkale Muharebeleri’ne ait 3 adet 1883-1888 yapımlı Alman Krupp marka çakma toplar kullanılır. Bu toplar 240/35’lik toplardır. Topların namlu uzunluğu ise 8.4 metredir.

18 Mart 1915 Büyük Boğaz Muharebesi’nden sonra Müstahkem Mevki sürekli olarak tabya ve bataryaların eksikliklerini tamamlamakla, bu tahkimatları güçlendirmekle ve yeni bataryalar oluşturmakla uğraşır. Merkez tabyalardaki bazı kısa ve uzun çaplı toplar boğazın orta savunmasına alınmaktaydı. Bu şekilde bu toplardan daha çok yarar sağlanılmaktaydı.

Müstahkem Mevki’nin gerek çıkarma zamanında ve gerek çıkarmadan sonra yine evvelce projedeki büyük çaplı toplar ileriye alınmış ve mütarekeye kadar Değirmenburnu’nu, Mecidiye, Çanakkale, Nara’da bulunan bütün toplar, Dardanos-Soğanlı hattının ilerisine yerleştirilmiş, uzun 34’lükler kol kuvvetiyle Erenköy sırtlarına çıkarılmış ve büsbütün savunma tarzı yenilenmiştir.[3] Selahaddin Adil Paşa’nın anılarında bahsettiği bu uzun 34’lük top Topçamlar Tabyası’nda bulunan 240/35’lik toplardandır. Çünkü Dardanos-Kumkale arasında başka bir tabyada 240/35’lik toplardan kullanılmamıştır. Ekim 1915’te İstanbul’dan 2 adet 240/35’lik top İntepe Bölgesi’ne yerleştirilmek üzere yola çıkartılır ve Kasım 1915’te Topçamlar Tabyası’na tabiyesi tamamlanır. Daha sonra da Anadolu Hamidiye Tabyası’ndan 1-240/35’lik top Topçamlar Tabyası’na taşınarak buradaki top sayısı üçe çıkartılır.

Bir top kızağının Türk Askerleri tarafından mevziine götürülüşü.[4]

18 Mart 1915 tarihinde yaşanan Büyük Boğaz Muharebesi’nin ardından bazı zamanlarda İtilaf Donanması’nın boğaza tekrar saldırı yapacağına yönelik duyumlar alınmaktaydı.

Bu duyumlardan biri de 25 Kasım 1915 tarihinde alınır. 25 Kasım 1915’te, yakın bir gelecekte düşman filosunun Boğazı yeniden zorlayacağı haberi alındığı zaman, Topçamlar Tabyası’nda bulunan 240 mm.lik topların iyi olduğu belirtilmektedir.[5] Şu an topların durumuna baktığımızda da herhangi bir top mermisi isabet almadığını görebiliriz.

Bazı kaynaklarda Topçamlar Tabyası ile ilgili olarak şu bilgiler yer almaktadır. Fransız Tümgeneral Gouraud’un sağ kolunun kopmasına ve savaş dışı kalmasına sebep olan bu batarya olabilir. Mamafi “İntepe’deki toplar Seddülbahir’deki çıkarma bölgelerine ve kuzeydeki mevzilere, irtibat hendeklerine son derece isabetli atışlar yaparak İngilizlere ağır kayıplar verdirmişlerdir.”[6] Buradaki toplar çapları itibariyle menzilleri en uzun toplarımızdandır. Bu yüzden rahatlıkla Seddülbahir Bölgesi’ne atış yapabilmektedir. Bunun için Fransız Komutanı Gouraud’un yaralanmasına sebep olma ihtimali çok yüksektir. 

Tabyadaki topların Masirlik Tabyası’na taşınmadan önceki durumundan bir görünüm.
(Temmuz 2010-Bayram AKGÜN)

General Gouraud, 30 Haziran 1915 tarihinde komuta mahallinden Ertuğrul Koyu’na kurulu olan bir seyyar hastanedeki yaralıları ziyaret etmeye giderken İntepe Bölgesi’nden atılan bir top mermisi sonucu yaralanır. General Gouraud’un Topçamlar Tabyası’ndan atılan bir top mermisiyle yaralanıp yaralanmadığı hakkında bilgi vermeden önce şu bilgileri aktarmakta fayda vardır.

Ekim 1915’ten itibaren düşman harp gemilerinin artmakta olduğu tarassut ediliyordu. Elde edilen haberlere nazaran yeniden bir donanma taarruzu arifesinde bulunuluyordu. Bundan evvelki muharebelerde boğaza giren gemiler geride tabiye edilmiş ağır bataryalar tarafından nispeten geç ateş altına alınmıştı. Şimdi bu tabiyevi mahzurun derhal ortadan kaldırılması lazımdır. Bu maksatlarla Karadeniz Boğazı’ndan iki uzun çaplı 24 santimetrelik (240/35’lik) top İntepe’ye Boğaz methaline ve cenup bölgesine hakim olacak surette tabiye edilir. Bu topların yerlerinden sökülmesi, nakli ve tekrar tabiyesi çok iptidai vesaitle, güçlükle, uzun ve yorucu mesai ile yapıldı, bu tarzda mesaiye Türkiye’de alışılmış olduğundan tamamıyla arızasız ve mükemmeliyetle cereyan etti.[7] İstanbul’dan gelen 2 adet 240/35’lik toplar Kasım 1915 sonlarında tabyaya tabiye edilir. Bu tarihlerde Boğaz’ın Anadolu Yakası’ndaki Erenköy-Orhaniye arasındaki tabyalara baktığımızda herhangi bir tabyada 240/35’lik top mevcut değildir. Bu bölge arasına Topçamlar Tabyası dışında herhangi bir tabyaya da 240/35’lik top yerleştirilmemiştir. Bununla birlikte İstanbul’dan gelen 2 adet 240/35’lik top Topçamlar Tabyası’na tabiye edilmiştir.

 General Gouraud 30 Haziran 1915 tarihinde yaralanır. Topçamlar Tabyası’na Kasım 1915’te top yerleştirildiği için Topçamlar Tabyası’nın General Gouraud’u yaralaması gibi bir ihtimal yoktur. Tabyadaki topların ikisi Gouraud’un yaralandığı tarihten sonra tabiye edildiği için diğer topun General’in yaralanmasına sebep olduğu düşünülebilir. Nitekim Herman Lorey’in eserinde bulunan “1916 Senesinde Çanakkale Boğazı Tahkimat ve Mayın Maniaları” başlıklı 11 nolu harita[8] Topçamlar Tabyası’nda 2 adet 240/35’lik top olduğu görülmektedir. Aynı eserdeki “1917 Senesinde Çanakkale Boğazı Tahkimat ve Mayın Maniaları” başlıklı 14 nolu haritada ise Topçamlar Tabyası’nda 3 adet 240/35’lik top görünmektedir. Diğer üçüncü topun nereden geldiğini ise yine 11 ve 14 nolu haritadan görebilmekteyiz. 11 nolu (1916 Yılı) haritada Anadolu Hamidiye Tabyası’nda 7 adet 240/35’lik top var iken, 14 nolu (1917 Yılı) haritaya baktığımızda top sayısı 6’ya düşmüştür. Eksilen bir top da Topçamlar Tabyası’na taşınmıştır. Aynı zamanda 1917 yılında Namazgah Tabyası’nda bulunan 2 adet 240/35’lik top da Rumeli Mecidiye Tabyası’na taşınarak, Rumeli Mecidiye Tabyası’ndaki aynı çaptaki top sayısı 6’ya yükseltilmiştir. 

Topun namlu ağzı ve namlu gerisinin kapalı olduğu görülmektedir.  Özellikle toplar kullanılmadığı zamanlarda bu şekilde namlu ağzı ve gerisi kapatılır.  Namlu içine toz toprak gibi maddelerin girmesine engel olur.  Namlu içinin atışlarda aşınması bir nevi engellenmiş olur.

General Gouraud’un yaralanmasına sebep olan Anadolu Yakası’nda bulunan bataryanın hangisi olduğuna gelecek olursak; Anadolu Yakası’nda bulunan bataryalardan 30 Haziran 1915 tarihinde menzilinin Seddülbahir Bölgesi’ne ulaşabildiği tek batarya “İntepe Bataryası”dır. Bu yüzden General Gouraud’un yaralanmasına sebep olan batarya İntepe Bataryası’dır diyebiliriz.

İntepe Bataryası kurulduğu yer itibariyle buraya yerleştirilen topların menzilleri, Helles Burnu ile Kerevizdere-Domuzdere arasındaki hatta kadar uzanmaktadır. Menzili karadan yaklaşık 1 km. kadar içeriye yetişebilmektedir. Bu tarihte bu bölgede Seddülbahir Cephesi’ne menzili yetişebilecek herhangi bir batarya mevcut değildir. Seddülbahir’e menzili yetişebilecek olan diğer bataryalar bu bölgeye Temmuz 1915 sonunda kurulacaktır.

Topçamlar Tabyası’na getirilen toplar menzil ve etki bakımından İntepe Bölgesi’nde bulunan bütün toplardan daha üstündür. Bu tabyadaki topların menzili Eski Hisarlık, Ertuğrul Koyu, Tekke Koyu, İkiz Koyu ve Pınariçi Koyu gibi Seddülbahir’deki önemli çıkarma koylarına yetişebilmektedir. Aslında Seddülbahir Bölgesi’ne konuşlanmış olan düşman birliklerine ağır zayiatlar verdirebilir ve onları sürekli olarak rahatsız edebilirdi. Nitekim tabya Kasım 1915’te ateşe hazır hale geldiği için çok fazla da yararlanılamamaıştır. Çünkü bu tarihten itibaren Seddülbahir Cephesi’nde önemli bir düşman harekatı olmamıştır. Mevsimin kış olmasıyla birlikte çok fazla da kullanılamamıştır.

Bu topların bu tabyaya daha erken gelmesi büyük yararlılıklar gösterebilirdi. İstanbul’dan 2-240/35’lik topun Çanakkale’ye gönderilmesinin bir sıkıntı arz etmeyeceği kararının geç verilebilmesi, aynı zamanda merkez tahkimatı zayıflatmamak için Anadolu Hamidiye Tabyası’ndan da 1-240/35’lik topun geç verilmesi tabyanın etkili kullanılabilmesini engellemiştir.

Topçamlar Tabyası’nda bulunan topların iki adedi Kumkale Köyü-Kumkale Şehitliği arasında bulunan Masirlik Tabyası’na, diğer bir adedi ise Terzioğlu Yerleşkesi önüne yerleştirilmiştir. Tabyada günümüzde her hangi bir top kalmamıştır. Bununla birlikte bir hikayenin daha sonuna gelmiş bulunmaktayız! 

Topçamlar Tabyası’ndan Masirlik Tabyası’na getirilen 240/35’lik 1. topun görünümü.

Topçamlar Tabyası’ndan Masirlik Tabyası’na getirilen 240/35’lik 2. topun görünümü. 

Topçamlar Tabyası’ndan ÇOMÜ Terzioğlu Yerleşkesi önüne getirilen 240/35’lik 3. topun görünümü.

Bayram AKGÜN

Araştırmacı-Yazar

baryamakgun@hotmail.com

KAYNAKÇA

• ADİL, S., Harb-i Umumide Çanakkale Muharebat-ı Bahriyesi, Erkan-ı Harbiye Mektebi Külliyatı, Sayı:3, Erkan-ı Harbiye Mektebi Matbaası, İstanbul, 28 Şubat 1920.

• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Deniz Harekatı, VIII. Cilt, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları Seri No:3, Genkur. Basımevi, Ankara, 1976.

• Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Çanakkale Bölgesi’nde Osmanlılar Döneminde Yapılan Kale ve Tabyalar, 1994.

• EREN, R., Çanakkale Savaş Alanları Gezi Rehberi, Zirve Basım, Çanakkale, 18 Mart 2005.

• LOREY, H., Türk Sularında Deniz Hareketleri, Cilt II, Boğazlar Etrafında Mücadele, Çeviren: Dz. Kurmay Albay Tacettin Talayman, T.C. Deniz Basımevi, 1946.

• MÜHLMAN, C., Der Kampf Um Die Dardanellen 1915, Didenburg İ. D., Berlin, 1927.