1988 yılında Gelibolu Yarımadası’ndaki muharebe alanlarını gezerken Conkbayırı’nda, üç tane, kireçle boyanmış, yuvarlak, beton bloklar ve “Atatürk’ün saatinin parçalandığı yer” yazan tabela dikkatimi çekmişti. Sonra o beton blok ve tabela kaldırıldı. Söz konusu yere yeni tabela kondu. O mahalde gerçekleşen bu olayın yanında, daha sonra hava hücumuna da uğrayan Mustafa Kemal’in yaralanmasını ve saldırıya uğramasını, özetlemek ve tekrar hatırlamak için, aşağıdaki makaleyi, görgü şahitlerinden derleyip kaleme alma ihtiyacı hasıl oldu.

1988 yılında Gelibolu Yarımadası’ndaki muharebe alanlarını gezerken Conkbayırı’nda, üç tane, kireçle boyanmış, yuvarlak, beton bloklar ve “Atatürk’ün saatinin parçalandığı yer” yazan tabela dikkatimi çekmişti. Sonra o beton blok ve tabela kaldırıldı. Söz konusu yere yeni tabela kondu. O mahalde gerçekleşen bu olayın yanında, daha sonra hava hücumuna da uğrayan Mustafa Kemal’in yaralanmasını ve saldırıya uğramasını, özetlemek ve tekrar hatırlamak için, aşağıdaki makaleyi, görgü şahitlerinden derleyip kaleme alma ihtiyacı hasıl oldu.

1.      Mustafa Kemal’in Saatinin Parçalanması

Çanakkale Cephesi’nde, Albay Mustafa Kemal Bey Anafartalar Grup Komutanı iken 10 Ağustos günü yaptırdığı saldırıdan sonra karşıdan şiddetli top ateşi başlar. Bu top atışlarından dolayı bir mermi Albay Mustafa Kemal Beyin yakınında patlar. Bir şarapnel parçası göğsündeki öğrenci saatine denk gelir…

Bu olay onun Çanakkale Muharebeleri’nde ilk defa vurulmasıdır. Olay çeşitli görgü şahitleri tarafından şöyle anlatılır:

 “…….

Dört saat mücadeleden sonra 23. ve 24. Alaylarımız Conkbayırı’nı düşmandan tamamen temizledi. 28. Alay da Şahinsırtı’nın en yüksek sırtını geri aldıktan sonra Sarıtarla, Ağıl üzerine batıya saldırdılar. Önüne tesadüf eden düşman kıtalarını mağlup ve hezimete uğratıyordu.

28. Alay’ın bir kısmı Şahinsırtı’nın Boyun noktasında yerleştirilmiş olan düşman mitralyözlerinin etkili ateşinden daha ileri gidememişti.

Conkbayırı tepesi askerimizin eline geçtikten sonra düşman karadan ve denizden yönlendirdiği seri ve kesif topçu ateşiyle Conkbayırı’nı cehennem çevirmişti.

Gökyüzünden şarapnel demir parçaları yağmuru yağıyordu. Büyük çaplı deniz topların tam isabetli taneleri yerin içine girdikten sonra patlıyor yanımızda kenarımızda büyük lağımlar açıyordu. Bütün Conkbayırı kesif durmanlar ve ateşler içinde kaldı. Herkes mütevekilâne sonlarını bekleyip duruyordu. Etrafımız şehitler ve yaralılar ile dolu.

Muharebe meydanında cereyan eden hali seyrederken bir şarapnel parçası göğsümün sağ tarafına çarptı. Cebimde bulunan saati paramparça etti. Vücuduma nüfuz edemedi. Yalnız derince bir kan lekesi bıraktı. (Bu saat daha sonra bugünün hatırası olmak üzere Liman Paşa’ya verdim. O da aile asalet armasını içeren kendi saatini bana verdi.), (1).”

*

Gazeteci Necmi Onur daha sonra kendisiyle yapılan bir röportajda Kurmay Albay Haydar Mehmet Alganer’den (siperdeki ünlü Mustafa Kemal fotoğrafını da kendisi çekmişti) konuyla ilgili şu satırları dinlemiştir.

“10 Ağustos taarruzundan sonra akşamüstü Mustafa Kemal ve erkanı harbiyesi ile birlikte karargaha geldi. Liman Von Sanders de bizimle beraber ayağa kalktı. Hepimiz Mustafa Kemal’in ne söyleyeceğini merak ediyorduk. Kendisi Fransızca olarak Liman Paşa’ya şöyle hitap etti:

“Düşmanı süngü hücumuyla denize dökmeye karar verdikte sonra 19. ve 8. Tümenleri ve Cemil Conk tümenini süngü hücumuna hazırladım. Sabah olmadan.

Ve benim vereceğim işaretle bütün cephe üzerinde hücuma geçilmesini emrettim. Bu aynen bu şekilde vaki oldu. Mehmetçikler ateş etmeden, Allah’ın da kendilerine bahşetmiş olduğu tarifi ve ölçüsü kabil olmayan cesaret ve mertlikle düşman bir adım ilerlemeye muvaffak olamadı. Denize kadar sürülmüş oldu.

Büyük kumandan bu sözleri söylerken biz hepimiz ağlıyorduk. Mustafa Kemal, Sanders Paşa’ya,

Ekselans bu muazzam hücum esnasında bir kurşun benim kalbimin üzerine geldi. Fakat saatim hayatım kurtardı, dedi.

Bunun üzerine cebinden kırık bir saati çıkardı ve Alman Kumandanına uzattı:

Bunu, bugünün celadet tarihine en büyük savletle kayda değer muvaffakiyet gününün hatırası olarak kabul buyurmanız rica ederim dedi. Ve Türk’e has bir jestle saati paşaya takdim etti.  Gözlerimiz şimdi bambaşka bir heyecanla yaşarmıştı. Hatta Sanders Paşa’nın bile gözlerinin yaşardığını gördüm ve o zaman Alman paşası elleri ve ağzı titreyerek Mustafa Kemal’in elini sıktı ve teşekkür etti. Cebinden bir altın saat çıkararak:

Ben de bunu kabul buyurmanızı rica ediyorum dedi.

Bu tarihi ve emsalsiz sahne böylece sona erdi. Düşman Conkbayırı’nda mühezim olduktan sonra artık Çanakkale de asla başarılı olamayacağını anlamıştı, (2).”

*

“……….

-       Ortalık açıldıktan sonra idi ki diyor, düşman hakikaten Conkbayırı’nı cehenneme çevirmişti. Denizden karadan büyük çaplı topların muhtelif cinste mermileri Conkbayırı semasında bitmez tükenmez yıldırımlar vücuda getiriyordu.

-       Buraya kadar muhaveremizi sakin bir vaziyette dinleyen Yüzbaşı Cevat Bey(Abbas Gürer) paşanın yaveri, kalın, sertliği hoşa giden bir sesle:

-       Bu şarapnel misketlerinden bir tanesi de paşanın göğsünün okşamıştır, dedi.

Paşa tespihi ile oynuyordu. Cevat Bey parlak çizmelerindeki mahmuzları şıkırtı yaprak göğsünün sol tarafındaki nişan kordeleleri sarı ve ipek kordonu kabara ine şöyle anlatıyordu:

-       Bulunduğumuz yer tamamen muhacimler arası idi. Paşa da ilerleyen efradımızı seyrederken göğsüne bir şeyin gayet kuvvetle çarptığını duymuştur.

-       Evet sağ tarafta ceketimde bir kurşun yeri gördüm. Yanımda bulunan zabit şimdi Kütahya Mebusu M. Nuri Bey:

-       Efendim vuruldunuz dedi. Ben böyle bir söz şüyu bulursa askerimizin kuvvei maneviyesi üzerinde yapacağı tesiri düşündüm.

-       Elimle zabitin ağzını kapadım:

-       Sus dedim.

Cevat Bey devamla:

-       Bir şarapnel misketi göğsünün sağ tarafına tamam saatinin bunduğu cebe isabet etmiştir. Saat parça parça oldu. Fakat o darbe paşanın göğsünde hafif bir leke bırakmaktan başka ileri geçmemiştir dedi.

-       O saat sizin için tarihi bir saattir, görebilir miyim efendim? dedim.

Paşa:

-       O saatin enkazını bu muharebeden sonra Liman Paşa hazretleri hatıra olarak aldılar. Bana da kendilerinin ailei asalet armasını havi bulunan saatlerini verdiler.

Cevat Bey saati gösterdi. Omega markalı siyah bir saat: arkasında birkaç tane L.Z markaları. Paşanın kırılan saati de Mektebi Harbiye’den beri sakladığı Omega markalı kuvvetlice bir talebe saati imiş. Cevat Bey Zenith markalı bir bilezik saat gösterdi ki onu Mustafa Kemal Paşa’ya o kurşun değdiği esnada yanında bulunan genç mülazım vermiş, (3).”

*

Alay Kumandanı Yarbay Servet Bey (Yurdatapan) olayı şöyle anlatır:

“Süngü hücumu esnasında Conkbayırı tepesinde onun yanındaydım. Düşman şiddetli topçu ateşi başladıktan biraz sonra elini birden göğsüne götürdüğünü gördüm. Heyecanımı sezen o metin asker parmağını ağzına götürerek başını kaşarlın yukarıya kaldırarak ban sükut ve sükûn işaret etti, (4).”

*

Şevki Yazman ise söz konusu olay hakkında şunları belirtir:

“………

Bu cehennemin ta ortasında duran Anafartalar kahramanının hayatını ise Türk’ün talihi bir eski Omega saatine medyundur.

Askerlerinin saflarından ileriyi gözetleyen grup Kumandanı bir ara göğsünün sağ tarafına şiddeti bir şeyin çarptığını duyuyor başını çeviriyor ve burada bir delik görüyor.

Yanında 24 Alay’ın kumandanı ve eski arkadaşı Nuri Bey (Conker) vardır o telaşlanıyor.

Efendim vuruldunuz! diye bağırıyor.

O, maiyetinin bundan haberdar olmasını istemeyen kahraman kumandan

Sus… diyor eliyle Nuri Beyin ağzını kapıyor.

Sonra hissettirmeden sızı veren yanını yoluyor, (5).” 

*

“Anafartalar Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal bugün Sağ Kanat üzerine ağır bir yük koydu. Kocaçimen Dağı’ndaki hakim dağ yerlerinde açık bir meydan oluşturmak istiyordu. Yüksek yerin dar bir kısmı sürekli İngilizlerin elinde bulunduğu için, onlara karşı, 1000 silahlıyı orada konaklatmak için de, müstahkem ve düz bir alan gerekliydi.

Şiddetli bir Türk topçu ateşiyle dövülen bu yüksek yerin bir kısmı, 10 Ağustos 1915 sabahı, yeni taburlar olan; 6. North Lancashires ve 5. Wiltschires Alayları tarafından ele geçirilmişti.  Anafartalar grup Komutanı Albay Mustafa Kemal, Albay Ali Rıza Bey (Sedes) komutasındaki tümeni, Asya’dan getirterek taarruz için buraya yerleştirdi ve kendisi de bizzat silaha sarıldı. Ancak, bir duraksama oldu. Göğsüne isabet eden bir şarapnel parçası, cep saatini parçaladı ve fakat, Conkbayırı’nı temizlemede başarılı oldu. Ancak Şahintepe’yi almak, başarılmadı. Sonuç, memnuniyet vericiydi. Zira, 6. North Lancashires Alayınn büyük bir bölümü ve 5. Wltschires Alayı’nın da tamamı, parçalanıp dağıtılarak imha edildi, (6).”

*

Daha sonra, bazı araştırıcılar saatin izini sürmüşler ancak Liman Paşanın ölümünden sonra eşyalar ile birlikte satıldığı/eve giren hırsızlarca çalındığı ve nerede olduğu bilinmediği, keza Mustafa Kemal’e verilen saatin de kayıp olduğu ifade edilmektedir. Ancak konunun yine araştırılıp izinin sürülmesi ve net bir şekilde açığa çıkarılması gerekmektedir.

2- Albay Mustafa Kemal’in Makam Otomobilinin Vurulması

Yukarıda anlatılan Albay Mustafa Kemal’in ilk yaralanmasıdır. Genellikle herkes tarafından da bilinir. Ancak cephenin ön kesimlerinde yer alan Albay Mustafa Kemal Bey daha sonraları da Pilot Yarbay Samson’un da hedefi olur. Yine çok bilinen makam arabalı fotoğrafındaki arabasıyla seyahat esnasında 18 Eylül 1915 tarihinde saldırıya uğrar. Yaralanmadan kıl payı kurtulur. Çok bilinmeyen bu olay ise şöyle meydana gelmiştir:

“Yarbay Mustafa Kemal Bey, Anafarta Bölgesine Cephe Grup Komutanı olarak atandığında emrine bir makam arabası verilmişti.

3. Hava Bölüğü Komutanı Yarbay Samson, eylül ayının ikinci yarısında (18 Eylül 1915) bir Nieuport ile Türk kontrolündeki bölgede keşif uçuşu yapıyordu. Selvili bir alana geldiğinde önde şoför ve arka koltukta iki subayın oturduğu, üstü açık bir makam arabasının toprak yolda toz bulutu çıkararak ilerlediğini gördü. Arabanın arkasından iki subaydan biri Mustafa Kemal idi.

Samson hareket halindeki hedef üzerine dalış yaparak iki bomba attı. Atılan bombalar arabadan uzağa düştü. Bunun üzerine araba ve içindekiler hemen dışarı çıkarak yakındaki bir hendeğin içine girip siper aldılar.

Yarbay Samson olay yerinden uzaklaştı. Fakat bölge üzerinde geniş bir daire çizerek olay yerini dürbünle uzaktan izlemeye başladı. Biraz sonra tehlikenin geçtiğini zanneden yerdekiler, hendekten çıktılar ve tekrar arabaya binip hareket ettiler. Araba yolda ilerlerken Samson yine hedefine doğru yöneldi. Biraz alçalıp uçaktaki son bombayı aşağıya attı. Bomba arabanın az önünde patladı. Etrafa yayılan şarapneller ön camı parçaladı. İsabet alan şoför ağır yaralandı. Arka koltukta oturan Mustafa Kemal ve diğer subay olaydan hiç yara almadı, (7).”

*

Çanakkale Muharebeleri esnasında önemli görevler üstlenen, muharebelerin gidişatını taktik ve kumandasıyla etkiyen Albay Mustafa Kemal Bey, cephenin ön kısımlarında çarpışmış, İtilaf Devletlerinin attığı şarapnel/kurşunlarına hedef olmuş ancak önemli bir yara yara almamıştır.

Kaynaklar

 (1) Anafartalar Hatıraları, Çanakkale Hatıraları 1. Cilt Arma Yayınları, 2001, s 89-90 .

    (2) Necmi Onur, Çanakkale Savaşları ve Şehitler Abidesi, Haydar Mehmet Alganer’in Hatıratı, 1960, No: 2815, s 8-9, Milli Kütüphane. 

    (3) Ruşen Eşref, Mustafa Kemal ile Mülakat, MEB Atatürk Kitapları Dizisi 5, 2001, s 50-51.

 (4) Cemil Conk, Çanakkale Conkbayırı Savaşları, Erkanı Harbiyei Umumiye Riyaseti Harp Tarihi Dairesi Yayınları, 1959,  s 59.

(5) Şevki Yazman, Cephaneniz Yoksa Süngünüz Var, Yeditepe Yayınları, 2008, s 402-403.

(6) Hans Kannengiesser, Çanakkale’de Türklerle Beraber, Timaş Yayınları, 2009, s 222-223. 

(7) Cenk Avcı, Çanakkale Cephesi’ndeki Hava Savaşları, ATASE Yayını, 2009/91, s 161.

KATEGORİDEKİ DİĞER BAŞLIKLAR